یکی از قطعات کنترلی و حیاتی در سیستم انتقال قدرت (گیربکس) لودرهای چینی مدل ZL50 که اغلب به گیربکس‌های ZF (یا طرح ZF) مجهز هستند، یعنی سنسور حرارت روغن گیربکس (Gearbox Oil Temperature Sensor) می‌رویم.

این قطعه کوچک، نقش یک نگهبان هوشمند را برای گیربکس چند صد میلیون تومانی شما ایفا می‌کند و نادیده گرفتن آن می‌تواند به فاجعه ختم شود.

تحلیل جامع سنسور حرارت روغن گیربکس لودر ZL50 (گیربکس ZF)

1. این سنسور چیست و دقیقاً چه کاری انجام می‌دهد؟

سنسور حرارت روغن گیربکس، یک قطعه الکترونیکی است که وظیفه اصلی آن اندازه‌گیری دمای لحظه‌ای روغن هیدرولیک (واسکازین) داخل گیربکس و ارسال این اطلاعات به آمپر یا چراغ هشدار دمای گیربکس در کابین اپراتور است.

• نوع سنسور: این قطعه معمولاً یک ترمیستور (Thermistor) از نوع NTC (Negative Temperature Coefficient) است.
• ترمیستور: یک مقاومت الکتریکی است که مقدار آن با تغییر دما تغییر می‌کند.
• NTC: یعنی با افزایش دما، مقاومت الکتریکی آن کاهش می‌یابد.

فرآیند کار به زبان ساده:

1. نوک فلزی سنسور در روغن گیربکس غوطه‌ور است.
2. با گرم شدن روغن، مقاومت داخلی سنسور کم می‌شود.
3. این تغییر مقاومت، ولتاژ یا جریانی که به سمت آمپر داشبورد می‌رود را تغییر می‌دهد.
4. آمپر این تغییر را تفسیر کرده و عقربه را متناسب با دما حرکت می‌دهد.

2. چرا دمای روغن گیربکس اینقدر مهم است؟

روغن در گیربکس‌های اتوماتیک پاورشیفت (PowerShift) مانند گیربکس ZF لودر ZL50، سه وظیفه حیاتی دارد:

1. روانکاری: کاهش اصطکاک بین چرخ‌دنده‌ها، بلبرینگ‌ها و کلاچ‌ها.
2. خنک‌کاری: جذب حرارت تولید شده از اصطکاک و انتقال آن به رادیاتور روغن گیربکس.
3. انتقال نیرو: پر کردن توربین (تورک کانورتر) و تأمین فشار هیدرولیک برای درگیر کردن کلاچ‌ها (شیربرقی‌ها).

اگر دما بیش از حد بالا برود (Overheating):

• خاصیت روغن از بین می‌رود: روغن “می‌سوزد” و خاصیت روانکاری خود را از دست می‌دهد.
• آسیب به کاسه‌نمدها و اورینگ‌ها: حرارت بالا باعث خشک و شکننده شدن قطعات پلاستیکی و لاستیکی شده و منجر به نشتی داخلی و خارجی می‌شود.
• تاب برداشتن صفحات کلاچ: صفحات فولادی و گرافیتی داخل کلاچ‌ها به شدت به دما حساس هستند و در دمای بالا تاب برداشته و می‌سوزند (شایع‌ترین علت خرابی گیربکس).
• خرابی توربین: عملکرد تورک کانورتر به شدت به دمای روغن وابسته است و حرارت بالا می‌تواند به آن آسیب جدی بزند.

3. مشخصات و محل نصب سنسور در لودر ZL50

• محل نصب: معمولاً در یکی از دو نقطه زیر نصب می‌شود:

1. روی بدنه اصلی گیربکس (Gearbox Housing): در نقطه‌ای که روغن در جریان است.
2. روی مجموعه شیر کنترل گیربکس (Valve Body): که به آن “ساعت گیربکس” هم می‌گویند.

• شکل ظاهری: معمولاً یک قطعه برنجی یا فولادی با یک سر رزوه‌دار برای بسته شدن روی بدنه و یک یا دو پین (فیش) الکتریکی در سر دیگر آن است.
• انواع:
• تک فیش: این مدل از بدنه خود سنسور به عنوان اتصال منفی (اتصال بدنه) استفاده می‌کند و فقط یک سیم برای ارسال سیگنال به آمپر دارد.
• دو فیش: این مدل یک پین برای سیگنال و یک پین برای اتصال منفی (Ground) دارد و دقت بالاتری ارائه می‌دهد.

4. علائم خرابی سنسور حرارت روغن گیربکس

خرابی این سنسور می‌تواند به چند شکل بروز کند:

1. آمپر دما همیشه روی صفر یا پایین‌ترین حالت است:

• علت احتمالی: قطع شدن سیم‌کشی از سنسور به آمپر، یا خرابی داخلی سنسور (مدار باز). این خطرناک‌ترین حالت است، زیرا اپراتور تصور می‌کند همه چیز عادی است در حالی که ممکن است گیربکس در حال جوش آوردن باشد.

2. آمپر دما همیشه در بالاترین حد (در منطقه قرمز) است:

• علت احتمالی: اتصال کوتاه شدن سیم سیگنال به بدنه دستگاه، یا خرابی داخلی سنسور (اتصال کوتاه).

3. آمپر دما به صورت نامنظم و غیرمنطقی بالا و پایین می‌رود:

• علت احتمالی: شل بودن اتصال فیش الکتریکی، آسیب دیدگی سیم‌کشی، یا نیم‌سوز شدن خود سنسور.

4. روشن شدن چراغ هشدار دما بدون دلیل (در حالی که گیربکس داغ نیست):

• این نیز نشانه خرابی سنسور یا مدار مربوط به آن است.

5. نحوه تست و عیب‌یابی ساده

• تست با اتصال مستقیم:

1. سوئیچ را باز کنید.
2. فیش را از پشت سنسور جدا کنید.
3. انتهای سیم را به آرامی و برای یک لحظه کوتاه به بدنه فلزی موتور یا شاسی بزنید.
4. نتیجه: اگر آمپر دما تا انتها بالا رفت، سیم‌کشی و خود آمپر سالم هستند و مشکل از سنسور است. اگر آمپر تکان نخورد، مشکل از سیم‌کشی یا خود آمپر است.

• تست با مولتی‌متر (برای افراد فنی):

1. مولتی‌متر را روی حالت مقاومت (اهم‌سنج/Ω) قرار دهید.
2. مقاومت بین پین سنسور و بدنه آن (در مدل تک فیش) یا بین دو پین (در مدل دو فیش) را در دمای محیط اندازه بگیرید.
3. با استفاده از یک سشوار یا فندک (با احتیاط)، نوک سنسور را گرم کنید.
4. نتیجه: مقاومت باید به طور پیوسته کاهش یابد. اگر مقاومت تغییر نکرد یا بی‌نهایت (OL) بود، سنسور خراب است.

نتیجه‌گیری:

سنسور حرارت روغن گیربکس ZL50 یک قطعه ارزان‌قیمت با نقشی بسیار گران‌بها است. این سنسور چشم اپراتور برای دیدن وضعیت داخلی گیربکس است. اطمینان از سلامت و عملکرد صحیح آن، یک اقدام پیشگیرانه ساده و کم‌هزینه برای جلوگیری از تعمیرات چند ده میلیون تومانی گیربکس است. در صورت مشاهده هرگونه عملکرد غیرعادی در آمپر دمای گیربکس، آن را جدی بگیرید و در اولین فرصت بررسی کنید.