به یکی از حساس‌ترین و مهم‌ترین اجزای سیستم هیدرولیک بیل مکانیکی هیوندای R210-7H اشاره کردید: رلیف ولوهای شیر کنترل (Main Control Valve Relief Valves).

این ولوها نقش سوپاپ اطمینان یا نگهبان سیستم هیدرولیک را ایفا می‌کنند. درک صحیح عملکرد، تنظیم و عیب‌یابی آن‌ها برای هر اپراتور و تعمیرکار حرفه‌ای ضروری است، زیرا تنظیم نادرست یا خرابی آن‌ها می‌تواند منجر به کاهش قدرت دستگاه یا آسیب‌های فاجعه‌بار به پمپ‌ها، جک‌ها و شلنگ‌ها شود.رلیف ولو شیر کنترل بیل مکانیکی هیوندای R210-7H

در ادامه، یک تحلیل فنی کامل و جامع در این مورد ارائه می‌شود.

۱. رلیف ولو چیست و چرا در شیر کنترل قرار دارد؟

رلیف ولو (Relief Valve) یا شیر فشار شکن، یک نوع شیر هیدرولیکی است که برای محدود کردن حداکثر فشار در یک مدار هیدرولیک طراحی شده است.

• محل قرارگیری در R210-7H: شیر کنترل اصلی (Main Control Valve) در این بیل مکانیکی، مجموعه‌ای از اسپول‌ها (Spools) است که هر کدام مسیر روغن به یک عملگر خاص (جک بوم، استیک، باکت، هیدروموتور گردان و …) را کنترل می‌کنند. برای محافظت از هر یک از این مدارها و کل سیستم، رلیف ولوها مستقیماً روی بدنه شیر کنترل نصب می‌شوند.

• چرا روی شیر کنترل؟ چون این نقطه، مرکز توزیع قدرت هیدرولیک است. با قرار دادن رلیف ولوها در اینجا، می‌توان فشار را دقیقاً در مداری که به انتهای کورس خود رسیده یا زیر بار بیش از حد قرار گرفته، کنترل کرد، بدون اینکه روی عملکرد سایر مدارها تأثیر منفی بگذارد.

۲. انواع و وظایف رلیف ولوها در شیر کنترل R210-7H

در شیر کنترل این بیل مکانیکی، ما با دو نوع اصلی رلیف ولو سروکار داریم:

الف) مین رلیف ولو (Main Relief Valve – شیر فشار شکن اصلی)

این مهم‌ترین رلیف ولو سیستم است. وظیفه آن تعیین و محدود کردن حداکثر فشار کاری کل سیستم هیدرولیک است.

• عملکرد: وقتی هیچ یک از عملگرها به انتهای کورس نرسیده‌اند اما فشار کلی سیستم (مثلاً هنگام بلند کردن یک بار بسیار سنگین) از حد تنظیم شده فراتر رود، این شیر باز شده و روغن پرفشار را مستقیماً به تانک هیدرولیک برمی‌گرداند. این کار از آسیب به پمپ‌های اصلی جلوگیری می‌کند.رلیف ولو شیر کنترل بیل مکانیکی هیوندای R210-7H
• فشار تنظیم استاندارد:
• حالت استاندارد: حدود 330 kg/cm2330 \text{ kg/cm}^2330 kg/cm2 یا $32.4\text{ MPa}$ (معادل تقریبی $4700\text{ PSI}$).
• حالت Power Boost (افزایش قدرت): با فشردن دکمه مربوطه روی اهرم، یک شیر برقی مسیر روغن را تغییر داده و فشار مین رلیف را به صورت موقت (معمولاً برای $8$ ثانیه) افزایش می‌دهد. فشار در این حالت حدود 360 kg/cm2360 \text{ kg/cm}^2360 kg/cm2 یا $35.3\text{ MPa}$ (معادل تقریبی $5100\text{ PSI}$) است.

ب) پورت رلیف ولو (Port Relief Valve – شیر فشار شکن هر جک/عملگر)

این رلیف‌ها برای محافظت از مدارهای انفرادی طراحی شده‌اند. برای هر عملگر اصلی (مثل بوم، استیک، باکت) معمولاً دو عدد پورت رلیف وجود دارد؛ یکی برای مسیر رفت (مثلاً بالا بردن بوم) و دیگری برای مسیر برگشت (پایین آوردن بوم).

• عملکرد: وقتی شما یک عملگر را به انتهای مسیر حرکتی آن می‌رسانید (مثلاً جک باکت را کاملاً باز می‌کنید و اهرم را همچنان نگه می‌دارید)، فشار در آن خط خاص به شدت بالا می‌رود. در این لحظه، پورت رلیف مربوط به آن خط باز شده و روغن اضافی را به مسیر برگشت و نهایتاً به تانک هدایت می‌کند. این کار از ترکیدن شلنگ، شکستن جک یا آسیب به بدنه شیر کنترل جلوگیری می‌کند.
• فشار تنظیم استاندارد:
• برای عملگرهای اصلی (بوم، استیک، باکت): فشار پورت رلیف‌ها معمولاً کمی بالاتر از مین رلیف تنظیم می‌شود. حدود 380 kg/cm2380 \text{ kg/cm}^2380 kg/cm2 یا $37.3\text{ MPa}$ (معادل تقریبی $5400\text{ PSI}$). دلیل این امر این است که در حالت عادی، مین رلیف باید کنترل‌کننده اصلی فشار باشد و پورت رلیف‌ها فقط در انتهای کورس عمل کنند.
• برای مدار گردان (Swing): رلیف‌های مدار گردان فشار پایین‌تری دارند، حدود 290 kg/cm2290 \text{ kg/cm}^2290 kg/cm2 یا $28.4\text{ MPa}$ (حدود $4100\text{ PSI}$) تا از سیستم ترمز و گیربکس گردان محافظت کنند.رلیف ولو شیر کنترل بیل مکانیکی هیوندای R210-7H

نکته مهم: پورت رلیف‌ها معمولاً دارای یک شیر آنتی-شوک (Anti-Shock) یا مک-آپ (Make-up) نیز هستند. وقتی یک نیروی خارجی به جک ضربه می‌زند (مثلاً هنگام برخورد باکت با صخره)، فشار در یک سمت جک به طور ناگهانی بالا می‌رود. شیر آنتی-شوک این فشار را تخلیه می‌کند. همزمان در سمت دیگر جک، خلاء ایجاد می‌شود؛ شیر مک-آپ باز شده و از تانک روغن می‌کشد تا از ایجاد حفره (کاویتاسیون) جلوگیری کند.

۳. ساختار و نحوه تنظیم

• ساختار: رلیف ولو یک شیر فنری است. شامل یک پیستون (Poppet)، یک فنر بسیار قوی و یک پیچ تنظیم (Adjusting Screw) با مهره قفل‌کننده (Lock Nut) است. با سفت کردن پیچ تنظیم، نیروی فنر افزایش یافته و فشار باز شدن شیر (Set Pressure) بالا می‌رود. با شل کردن پیچ، فشار تنظیم کاهش می‌یابد.
• نحوه تنظیم (بسیار مهم – نیاز به تخصص و ابزار دقیق دارد):

1. ابزار مورد نیاز: دو عدد گیج فشار قوی (گیج $600$ بار) و اتصالات مناسب.
2. اتصال گیج: گیج‌ها به پورت‌های تست فشار پمپ‌های اصلی (P1 و P2) متصل می‌شوند.
3. گرم کردن روغن: دستگاه باید حدود $10-15$ دقیقه کار کند تا دمای روغن هیدرولیک به دمای کاری نرمال ($50-60$ درجه سانتی‌گراد) برسد.
4. تنظیم مین رلیف: جک استیک یا باکت را تا انتها جمع کرده و اهرم را در همان حالت نگه دارید. در این لحظه فشار روی گیج، فشار تنظیم مین رلیف است. با شل کردن مهره قفل‌کننده و چرخاندن پیچ تنظیم، آن را روی عدد استاندارد (مثلاً $330$ بار) تنظیم کرده و مهره را مجدداً سفت کنید.
5. تنظیم پورت رلیف: برای تنظیم پورت رلیف مثلاً برای “بوم بالا”، باید مسیر برگشت روغن از آن رلیف را مسدود کرد (این کار تخصصی است) و سپس با نگه داشتن اهرم “بوم بالا” در انتهای کورس، فشار را روی گیج خوانده و تنظیم کرد. انجام این کار بدون دانش فنی می‌تواند خطرناک باشد.

۴. علائم خرابی یا تنظیم نبودن رلیف ولو

• ضعف دستگاه در یک حرکت خاص: اگر بیل فقط در بالا بردن بوم ضعیف است اما سایر حرکات نرمال هستند، به احتمال زیاد پورت رلیف “بوم بالا” خراب است یا فشار آن پایین آمده (مثلاً به دلیل شکستن فنر یا گیر کردن آشغال).
• ضعف کلی دستگاه: اگر بیل در تمام حرکات ضعیف است و زیر بار کم می‌آورد، اولین مظنون، مین رلیف ولو است که فشار آن پایین آمده.
• داغ شدن بیش از حد روغن: اگر یک رلیف ولو کمی نشتی داخلی داشته باشد (کامل بسته نشود)، روغن پرفشار به طور مداوم از آن به تانک نشت کرده و باعث تولید حرارت شدید می‌شود.
• صدای جیغ یا زوزه از شیر کنترل: این صدا معمولاً هنگام رسیدن به انتهای کورس شنیده می‌شود و نشان‌دهنده عبور روغن با فشار و سرعت بالا از یک مجرای تنگ است که می‌تواند نشانه عملکرد رلیف یا خرابی آن باشد.
• ترکیدن شلنگ‌ها یا آسیب به جک: اگر یک رلیف ولو گیر کرده و باز نشود (Over-Pressure)، فشار در مدار به شدت بالا رفته و ضعیف‌ترین نقطه (معمولاً شلنگ) را تخریب می‌کند.رلیف ولو شیر کنترل بیل مکانیکی هیوندای R210-7H

توصیه نهایی: رلیف ولوها قلب تپنده ایمنی و قدرت سیستم هیدرولیک هستند. دستکاری یا تنظیم آن‌ها بدون دانش فنی و ابزار دقیق اکیداً توصیه نمی‌شود. در صورت مشاهده هر یک از علائم فوق، حتماً به یک تعمیرکار متخصص هیدرولیک مراجعه کنید.