در مورد یک قطعه بسیار مهم و دقیق در لودرهای ولوو است: دنده خورشیدی چرخ (فاینال درایو) لودر ولوو L120E.

این قطعه، بخش مرکزی و حیاتی مجموعه دنده سیاره‌ای (Planetary Gear Set) است که در داخل توپی چرخ (Wheel Hub) قرار دارد و به آن فاینال درایو (Final Drive) یا Hub Reduction نیز می‌گویند. در ادامه، توضیحات کاملی در این مورد ارائه می‌شود.

1. دنده خورشیدی چیست و کجاست؟

دنده خورشیدی (Sun Gear) یک چرخ‌دنده مرکزی در سیستم دنده سیاره‌ای است. این سیستم مانند منظومه شمسی عمل می‌کند:

• دنده خورشیدی (Sun Gear): در مرکز قرار دارد (مانند خورشید).
• دنده‌های سیاره‌ای یا هرزگرد (Planet Gears): به دور دنده خورشیدی می‌چرخند (مانند سیاره‌ها).
• دنده رینگی (Ring Gear): یک حلقه دندانه‌دار بزرگ است که دنده‌های سیاره‌ای را در بر می‌گیرد و با آن‌ها درگیر است.
• قفسه یا کریر (Planet Carrier): قابی است که محور دنده‌های سیاره‌ای را نگه می‌دارد و همراه با آن‌ها می‌چرخد.

در لودر L120E، این کل مجموعه در داخل توپی هر چهار چرخ قرار گرفته است. شفت پلوس (Axle Shaft) که از دیفرانسیل می‌آید، مستقیماً به دنده خورشیدی متصل می‌شود و نیروی موتور را به آن منتقل می‌کند.

2. وظیفه اصلی دنده خورشیدی و مجموعه فاینال درایو

وظیفه اصلی این سیستم، افزایش گشتاور و کاهش سرعت دورانی در مرحله نهایی انتقال قدرت، یعنی درست قبل از رسیدن نیرو به چرخ است.

• چرا این کار مهم است؟ لودر برای بلند کردن بارهای سنگین و حرکت دادن آن‌ها به گشتاور (نیروی چرخشی) بسیار زیادی در چرخ‌ها نیاز دارد. اگر قرار بود این کاهش سرعت و افزایش گشتاور فقط توسط گیربکس انجام شود، گیربکس، گاردان‌ها و دیفرانسیل باید ابعاد بسیار بزرگتر و وزن بسیار بیشتری می‌داشتند.
• عملکرد: با قرار دادن این مجموعه در داخل چرخ، فشار و تنش از روی کل سیستم انتقال قدرت (از گیربکس تا پلوس) برداشته می‌شود و گشتاور نهایی دقیقاً در جایی که لازم است (یعنی در چرخ) تولید می‌شود. این طراحی باعث افزایش عمر قطعات و بهینه‌سازی عملکرد دستگاه می‌گردد.

3. علائم خرابی دنده خورشیدی در لودر L120E

خرابی این قطعه یا مجموعه دنده‌های مرتبط با آن، علائم مشخصی دارد که باید جدی گرفته شوند:

• صدای غیرعادی از چرخ: شنیدن صدای تق تق (Clicking)، سایش فلز روی فلز (Grinding) یا زوزه کشیدن (Whining) از سمت یکی از چرخ‌ها، به خصوص در هنگام حرکت یا تحت بار. این شایع‌ترین علامت است.
• لرزش در حین حرکت: لرزش غیرعادی که از سمت یکی از چرخ‌ها احساس می‌شود.
• قفل شدن یا حرکت نکردن چرخ: در موارد شدید، شکستگی دندانه‌های دنده خورشیدی یا سایر دنده‌ها می‌تواند باعث قفل شدن کامل چرخ و عدم حرکت دستگاه شود.
• کاهش قدرت حرکتی: اگر دندانه‌ها دچار سایش شدید شده باشند، ممکن است دستگاه در حرکت در سربالایی‌ها یا هنگام هل دادن مواد، قدرت کمتری داشته باشد.
• داغ شدن بیش از حد توپی چرخ: اصطکاک ناشی از خرابی دنده‌ها و بلبرینگ‌ها می‌تواند باعث تولید حرارت بیش از حد در هاب چرخ شود.
• وجود براده فلز در روغن فاینال درایو: مهم‌ترین نشانه تشخیصی! هنگام تعویض یا بازدید روغن دنده‌های چرخ (واسکازین هاب)، وجود براده‌های فلزی براق (طلایی یا نقره‌ای رنگ) نشان‌دهنده سایش یا شکستگی دنده‌هاست و باید فوراً بررسی شود.

4. دلایل اصلی خرابی دنده خورشیدی

خرابی این قطعه معمولاً به دلایل زیر رخ می‌دهد:

1. مشکلات روانکاری (مهم‌ترین دلیل):

• سطح پایین روغن: کم بودن سطح واسکازین در توپی چرخ باعث کار کردن خشک دنده‌ها و سوختن آن‌ها می‌شود.
• کیفیت پایین یا نوع نامناسب روغن: فاینال درایو لودرها به روغن دنده مخصوص (معمولاً گرید $85W-140$ یا مشابه با افزودنی‌های EP) نیاز دارد. استفاده از روغن نامناسب باعث سایش سریع می‌شود.
• آلودگی روغن: ورود آب، گرد و خاک یا ذرات دیگر به داخل محفظه به دلیل خرابی کاسه نمدها (Seals)، روغن را خراب کرده و خاصیت روانکاری آن را از بین می‌برد.

2. فرسودگی طبیعی: پس از هزاران ساعت کار، دنده‌ها به طور طبیعی دچار فرسودگی و خستگی فلز (Metal Fatigue) می‌شوند.
3. فشار بیش از حد و شوک‌های ناگهانی: بار زدن بیش از ظرفیت دستگاه، بکسل کردن‌های ناگهانی و ضربه‌های شدید به چرخ می‌تواند باعث شکستن دندانه‌ها شود.
4. خرابی بلبرینگ‌ها: خرابی بلبرینگ‌های سوزنی دنده‌های سیاره‌ای یا بلبرینگ‌های اصلی چرخ باعث ایجاد لقی و خارج شدن دنده‌ها از تنظیم و در نتیجه شکستگی آن‌ها می‌شود.

5. نکات مهم در مورد تعمیر و نگهداری

• بازدید و تعویض منظم روغن فاینال درایو: طبق دستورالعمل شرکت ولوو (معمولاً هر $1000$ ساعت)، روغن هر چهار هاب چرخ را تعویض کنید. در هر بار بازدید، سطح آن را چک کرده و به رنگ و وجود براده در آن دقت کنید.
• استفاده از قطعات اصلی (Genuine): با توجه به فشار و گشتاور بسیار بالایی که این قطعات تحمل می‌کنند، اکیداً توصیه می‌شود از دنده خورشیدی و سایر اجزای اصلی ولوو یا برندهای OEM معتبر استفاده کنید. قطعات متفرقه عمر بسیار کوتاهی دارند و می‌توانند به سایر دنده‌ها نیز آسیب بزنند.
• پارت نامبر (Part Number): برای تهیه قطعه دقیق، حتماً به شماره سریال دستگاه خود نیاز دارید. پارت نامبر دنده خورشیدی برای مدل‌های مختلف L120E می‌تواند متفاوت باشد. نمونه‌ای از پارت نامبر می‌تواند چیزی شبیه به VOE11103328 باشد (این صرفاً یک مثال است و باید حتماً با شماره سریال دستگاه شما چک شود).
• تعمیر توسط متخصص: باز و بسته کردن مجموعه فاینال درایو چرخ لودر یک کار تخصصی است و به ابزارهای ویژه (مانند پولی‌کش‌های سنگین) و دانش فنی نیاز دارد. مونتاژ نادرست می‌تواند در مدت کوتاهی منجر به خرابی مجدد شود.

نتیجه‌گیری:

دنده خورشیدی یک قطعه کوچک اما فوق‌العاده حیاتی در قلب سیستم حرکتی لودر L120E است. سلامت آن مستقیماً به کیفیت و سطح روغن فاینال درایو بستگی دارد. هرگونه علامت غیرعادی از سمت چرخ‌ها را جدی بگیرید و در اسرع وقت نسبت به بررسی آن اقدام کنید تا از هزینه‌های سنگین‌تر جلوگیری شود.