موتور دویتس سری 912 (Deutz F L 912) یکی از مشهورترین، بادوام‌ترین و پراستفاده‌ترین موتورهای دیزل هوا-خنک در جهان است که در انواع ماشین‌آلات کشاورزی، صنعتی و ساختمانی به کار رفته است. اسبک‌ها (Rocker Arms) یکی از اجزای حیاتی در مکانیزم سوپاپ (Valvetrain) این موتور هستند.

در ادامه، یک تحلیل کامل و جامع در مورد مجموعه اسبک موتور دویتس 912 ارائه می‌شود.

تحلیل جامع مجموعه اسبک (Rocker Arm Assembly) موتور دویتس 912

موتورهای سری 912 دویتس (شامل مدل‌های 2، 3، 4، 5 و 6 سیلندر مانند F3L912, F4L912, F6L912) از سیستم سوپاپ‌بندی OHV (Overhead Valve) استفاده می‌کنند. در این سیستم، میل‌سوپاپ (Camshaft) در بلوک سیلندر قرار دارد و حرکت آن از طریق تایپیت‌ها (Tappets) و میله‌های فشار (Pushrods) به اسبک‌ها منتقل می‌شود. اسبک‌ها این حرکت خطی را به حرکت الاکلنگی تبدیل کرده و سوپاپ‌ها را باز و بسته می‌کنند.

بخش ۱: اجزای اصلی مجموعه اسبک در هر سیلندر

مجموعه اسبک در موتور 912 بر روی یک پایه مشترک (پایه اسبک) که روی سرسیلندر نصب شده، قرار دارد. برای هر سیلندر، این مجموعه شامل اجزای زیر است:

1. پایه اسبک (Rocker Arm Bracket / Pedestal):

• این قطعه فلزی سنگین، شاسی اصلی مجموعه است که با دو یا چند پیچ به سرسیلندر محکم می‌شود.
• روی این پایه، یک محور (Shaft) برای نصب اسبک‌ها تعبیه شده است.

2. محور اسبک (Rocker Arm Shaft):

• یک میله فولادی سخت‌کاری شده که از داخل پایه‌ها و اسبک‌ها عبور می‌کند و به عنوان لولای آن‌ها عمل می‌نماید.
• این محور معمولاً توخالی است تا روغن موتور از طریق آن به بوش‌های اسبک‌ها و نوک آن‌ها برسد و روانکاری انجام شود.

3. اسبک (Rocker Arm):

• برای هر سیلندر، دو عدد اسبک وجود دارد: یکی برای سوپاپ هوا (Intake) و دیگری برای سوپاپ دود (Exhaust).
• ساختار اسبک:
• سر تنظیم (Adjusting Screw End): این سر دارای یک پیچ و مهره قفل‌شونده برای تنظیم فیلر (Valve Lash / Clearance) است. این پیچ بر روی نوک میله فشار (Pushrod) قرار می‌گیرد.
• بوش مرکزی (Bushing): در مرکز اسبک یک بوش برنزی یا فولادی قرار دارد که روی محور اسبک می‌چرخد. روانکاری این بوش برای جلوگیری از سایش بسیار حیاتی است.
• سر سوپاپ (Valve End): این سر که معمولاً پهن‌تر و سخت‌کاری شده است، مستقیماً با نوک ساق سوپاپ (Valve Stem) تماس دارد و نیروی باز کردن را به آن منتقل می‌کند.

4. فنرها و واشرها (Springs and Washers):

• بین اسبک‌ها و روی محور، فنرها و واشرهای موجی قرار می‌گیرند تا اسبک‌ها را در موقعیت صحیح خود نگه دارند و از حرکت جانبی آن‌ها جلوگیری کنند.

5. پیچ و مهره تنظیم فیلر (Adjusting Screw and Lock Nut):

• این مجموعه امکان تنظیم دقیق فاصله بین سر اسبک و ساق سوپاپ (یا میله فشار) را فراهم می‌کند که به آن فیلرگیری سوپاپ می‌گویند.

(تصویر یک نمونه از مجموعه کامل اسبک برای یک سیلندر موتور دویتس 912)

بخش ۲: وظایف و اهمیت اسبک‌ها

1. انتقال و تغییر جهت نیرو: وظیفه اصلی اسبک، گرفتن نیروی عمودی رو به بالا از میله فشار و تبدیل آن به نیروی عمودی رو به پایین برای فشردن و باز کردن سوپاپ است.
2. ایجاد مزیت مکانیکی: طراحی اسبک‌ها معمولاً یک نسبت (Ratio) مشخص دارد (مثلاً 1.5:1). این به این معنی است که اگر میله فشار به اندازه $1\text{ mm}$ حرکت کند، اسبک سوپاپ را به اندازه $1.5\text{ mm}$ باز می‌کند. این کار باعث می‌شود تا بتوان با یک میل‌سوپاپ با پروفیل ملایم‌تر، لیفت (میزان باز شدن) سوپاپ بیشتری به دست آورد.
3. فراهم کردن نقطه تنظیم (فیلرگیری): اسبک‌ها نقطه اصلی برای تنظیم خلاصی (فیلر) در سیستم سوپاپ هستند. این تنظیم برای جبران انبساط حرارتی قطعات و اطمینان از بسته شدن کامل سوپاپ‌ها ضروری است.

بخش ۳: فیلرگیری سوپاپ در موتور دویتس 912 (بسیار مهم)

تنظیم نادرست فیلر یکی از دلایل اصلی کارکرد بد، کاهش قدرت و آسیب به موتور 912 است.

• مقدار فیلر استاندارد (برای موتور سرد):

• سوپاپ هوا (Intake): $0.20\text{ mm}$

• سوپاپ دود (Exhaust): $0.20\text{ mm}$

• توجه: در برخی منابع و شرایط خاص ممکن است این عدد متفاوت باشد، اما $0.20\text{ mm}$ رایج‌ترین و معتبرترین مقدار برای هر دو سوپاپ در حالت سرد است. همیشه به دفترچه راهنمای تعمیرات همان موتور مراجعه کنید.

• اهمیت فیلر صحیح:

• فیلر شل (بیش از حد): باعث ایجاد صدای “تق تق” یا “چیک چیک” از سرسیلندر، کاهش لیفت سوپاپ، تأخیر در باز شدن و عجله در بسته شدن سوپاپ می‌شود. نتیجه آن کاهش راندمان تنفسی موتور و افت قدرت است.

• فیلر سفت (کمتر از حد): این حالت بسیار خطرناک‌تر است. با گرم شدن موتور و انبساط قطعات، خلاصی از بین رفته و سوپاپ کاملاً بسته نمی‌شود (اصطلاحاً سوپاپ می‌سوزاند). این امر باعث نشت کمپرس، کاهش شدید قدرت، داغ شدن بیش از حد سوپاپ و در نهایت سوختن لبه‌های آن و آسیب به سیت (Seat) سوپاپ در سرسیلندر می‌شود.

بخش ۴: مشکلات شایع و نکات نگهداری

1. سایش بوش اسبک:

• علت: معمولاً به دلیل نرسیدن روغن کافی (کثیفی کانال‌های روغن، فشار پایین روغن یا استفاده از روغن نامناسب) رخ می‌دهد.
• علائم: ایجاد لقی بیش از حد بین اسبک و محور آن، صدای اضافی و بهم خوردن تنظیم فیلر.
• راه حل: تعویض بوش اسبک و در صورت خرابی محور، تعویض آن.

2. سایش یا گود شدن سر اسبک:

• علت: کارکرد طولانی مدت و تماس مداوم با نوک ساق سوپاپ و پیچ تنظیم.
• علائم: دشوار شدن فیلرگیری دقیق (تیغه فیلر به درستی در محل قرار نمی‌گیرد)، ایجاد صدای اضافی.
• راه حل: در صورت سایش کم می‌توان آن را با سنگ‌زنی صاف کرد، اما بهترین کار تعویض اسبک است.

3. شکستن اسبک:

• علت: این اتفاق نادر است اما می‌تواند به دلایل زیر رخ دهد:
• تایم نبودن موتور: برخورد پیستون با سوپاپ نیروی شدیدی به مجموعه اسبک وارد می‌کند.
• دور بیش از حد موتور (Over-revving): باعث پدیده “شناوری سوپاپ” (Valve Float) شده و بازگشت ناهماهنگ اجزا می‌تواند باعث شکستگی شود.
• خستگی متریال پس از کارکرد بسیار طولانی.
• راه حل: تعویض فوری اسبک شکسته و بررسی سایر اجزای مرتبط (میله فشار، سوپاپ، تایپیت) برای آسیب‌های احتمالی.

نکات کلیدی نگهداری:

• استفاده از روغن موتور با کیفیت و ویسکوزیته مناسب و تعویض به موقع آن.
• بررسی و تنظیم دوره‌ای فیلر سوپاپ‌ها، به خصوص پس از تعمیرات سرسیلندر یا هر بار باز و بست کردن مجموعه اسبک.
• اطمینان از تمیز بودن مجاری روغن‌رسانی به سرسیلندر و مجموعه اسبک در هنگام تعمیرات.

برای تهیه اسبک یا مجموعه کامل آن برای موتور دویتس 912، علاوه بر ذکر مدل دقیق موتور (مثلاً F4L912)، بهتر است یک نمونه از قطعه فرسوده را به همراه داشته باشید تا قطعه جدید کاملاً با آن مطابقت داشته باشد.