یکی از اجزای کلیدی سیستم خنک‌کننده بیل مکانیکی هیوندای R210 یعنی موتور فن (Fan Motor) می‌رویم. این قطعه که به آن هیدروموتور فن نیز می‌گویند، نقش حیاتی در حفظ دمای کاری مناسب موتور دیزل و روغن هیدرولیک دارد.

خرابی یا عملکرد نادرست این قطعه می‌تواند به سرعت منجر به داغ کردن دستگاه (Overheating) و آسیب‌های جدی به موتور و سیستم هیدرولیک شود.موتور فن بیل مکانیکی هیوندای R210

در ادامه، تحلیل فنی کامل هیدروموتور فن برای مدل‌های هیوندای R210 (شامل سری 7، 7H و 9) ارائه می‌شود.

۱. موتور فن چیست و چرا در هیوندای R210 هیدرولیکی است؟

در بسیاری از خودروها و ماشین‌آلات قدیمی، فن خنک‌کننده مستقیماً توسط یک تسمه به پولی میل‌لنگ موتور متصل بود. اما در بیل‌های مکانیکی مدرن مانند R210، از یک موتور هیدرولیکی (Hydraulic Motor) برای چرخاندن پروانه فن استفاده می‌شود.

• وظیفه اصلی: این هیدروموتور، نیروی هیدرولیکی را به نیروی مکانیکی چرخشی تبدیل کرده و پروانه فن را با سرعت بالا به گردش درمی‌آورد. این چرخش باعث مکش هوای خنک از بیرون و عبور آن از میان رادیاتور آب، رادیاتور روغن هیدرولیک و اینترکولر (در مدل‌های توربوشارژ) می‌شود تا دمای این مایعات را کاهش دهد.

• چرا هیدرولیکی؟

1. کنترل هوشمند سرعت فن (Variable Speed Control): برخلاف سیستم تسمه‌ای که سرعت فن همیشه تابعی از دور موتور است، سیستم هیدرولیکی به کنترلر دستگاه (CAPO) اجازه می‌دهد سرعت فن را بر اساس نیاز واقعی تنظیم کند. یک شیر برقی تناسبی (Proportional Solenoid Valve)، میزان روغن ارسالی به هیدروموتور را کنترل می‌کند. در هوای سرد یا زمانی که دستگاه زیر بار نیست، فن با سرعت کمتری می‌چرخد که باعث کاهش مصرف سوخت و کاهش سر و صدا می‌شود.
2. قابلیت معکوس کردن جهت چرخش (Fan Reverse Function): در مدل‌های جدیدتر (مانند سری 9)، کنترلر می‌تواند به صورت دوره‌ای جهت چرخش فن را برای چند ثانیه معکوس کند. این کار باعث دمیدن هوا به بیرون شده و گرد و غبار، برگ و آلودگی‌هایی که روی سطح رادیاتورها جمع شده‌اند را پاک می‌کند. این قابلیت به تمیز ماندن رادیاتورها و افزایش راندمان سیستم خنک‌کننده کمک شایانی می‌کند.
3. انعطاف‌پذیری در طراحی: استفاده از سیستم هیدرولیکی به طراحان اجازه می‌دهد مجموعه رادیاتور و فن را در بهینه‌ترین مکان ممکن (معمولاً در کنار دستگاه) قرار دهند، بدون اینکه نگران مسیر تسمه‌ها باشند.موتور فن بیل مکانیکی هیوندای R210

۲. محل قرارگیری و اجزای سیستم فن هیدرولیکی در R210

• محل قرارگیری هیدروموتور: هیدروموتور فن دقیقاً در مرکز مجموعه خنک‌کننده (Cooling Package) قرار دارد. پروانه بزرگ فن مستقیماً به شفت خروجی آن متصل است. این مجموعه معمولاً پشت یا کنار محفظه موتور قرار دارد.
• اجزای کلیدی سیستم:

1. پمپ فن (Fan Pump): معمولاً یک پمپ دنده‌ای (Gear Pump) کوچک است که از موتور دیزل نیرو می‌گیرد. وظیفه آن تأمین جریان روغن مورد نیاز برای هیدروموتور فن است. این پمپ از پمپ‌های اصلی دستگاه مجزا است.
2. هیدروموتور فن (Fan Motor): قلب سیستم که روغن تحت فشار را به چرخش تبدیل می‌کند.
3. شیر کنترل فن (Fan Control Valve): یک شیر برقی تناسبی که روی بلوک کوچکی نصب شده است. این شیر فرمان خود را از کنترلر اصلی دستگاه (CAPO) می‌گیرد و با تغییر میزان باز بودن خود، حجم روغن ورودی به هیدروموتور و در نتیجه سرعت فن را کنترل می‌کند.
4. سنسورهای دما: سنسور دمای آب موتور (Coolant Temperature Sensor) و سنسور دمای روغن هیدرولیک (Hydraulic Oil Temperature Sensor) اطلاعات دما را به کنترلر ارسال می‌کنند.
5. کنترلر اصلی (CAPO): با دریافت اطلاعات از سنسورهای دما، تصمیم می‌گیرد که فن با چه سرعتی باید بچرخد و فرمان لازم را به شیر کنترل فن ارسال می‌کند.

۳. ساختار و نحوه عملکرد هیدروموتور فن

هیدروموتور فن در این بیل مکانیکی معمولاً از نوع دنده‌ای (Gear Motor) یا در برخی مدل‌های پیشرفته‌تر پیستونی (Piston Motor) است.

• ساختار: شامل یک پوسته، دو چرخدنده (یکی محرک و دیگری متحرک) که با تلرانس بسیار کمی در داخل پوسته قرار گرفته‌اند، یک شفت خروجی و پورت‌های ورودی و خروجی روغن است.
• نحوه عملکرد:

1. روغن تحت فشار از پمپ فن، از طریق پورت ورودی وارد هیدروموتور می‌شود.
2. فشار روغن به دندانه‌های چرخدنده‌ها نیرو وارد کرده و آن‌ها را به چرخش وادار می‌کند.
3. با چرخش چرخدنده‌ها، روغن به سمت پورت خروجی هدایت شده و از آنجا به تانک هیدرولیک بازمی‌گردد.
4. یکی از چرخدنده‌ها به شفت خروجی متصل است که با چرخش خود، پروانه فن را می‌چرخاند.
5. سرعت چرخش شفت مستقیماً به حجم (دبی) روغنی که به موتور وارد می‌شود بستگی دارد.

۴. علائم خرابی هیدروموتور فن یا سیستم کنترلی آن

• داغ کردن دستگاه (مهم‌ترین علامت): اگر آمپر آب یا دمای روغن هیدرولیک به سرعت بالا می‌رود، اولین مظنون سیستم خنک‌کننده است. باید بلافاصله بررسی شود که آیا فن می‌چرخد یا خیر.
• عدم چرخش فن: ممکن است هیدروموتور به طور کامل قفل کرده (گیرپاژ) یا پمپ فن از کار افتاده باشد. همچنین خرابی شیر برقی کنترل فن (در حالت کاملاً بسته) می‌تواند این مشکل را ایجاد کند.
• چرخش بسیار کند فن: حتی اگر دستگاه زیر بار سنگین و در هوای گرم کار می‌کند، فن با سرعت کمی می‌چرخد. این مشکل می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
• نشتی داخلی شدید در هیدروموتور: روغن به جای چرخاندن دنده‌ها، از کنار آن‌ها فرار کرده و به خروجی می‌رود.
• ضعیف شدن پمپ فن.
• خرابی شیر کنترل فن یا مشکل در سیگنال الکتریکی آن.
• نشتی روغن از هیدروموتور: کاسه نمد (Seal) شفت خروجی یا اورینگ‌های بدنه ممکن است فرسوده شده و باعث نشت روغن شوند.
• صدای غیرعادی (زوزه، تق تق یا خرخر): می‌تواند نشانه خرابی بلبرینگ‌های داخلی یا خرد شدن دنده‌های هیدروموتور باشد.
• چرخش دائمی فن با حداکثر سرعت: حتی زمانی که موتور سرد است، فن با سرعت بسیار بالا کار می‌کند. این معمولاً به دلیل خرابی شیر برقی کنترل فن در حالت “کاملاً باز” یا قطعی در مدار الکتریکی آن است. این حالت علاوه بر اتلاف انرژی، باعث می‌شود موتور دیر به دمای کاری خود برسد.موتور فن بیل مکانیکی هیوندای R210

۵. عیب‌یابی و نکات تعمیراتی

1. بازرسی چشمی: ابتدا وضعیت ظاهری هیدروموتور، شلنگ‌ها و اتصالات را برای هرگونه نشتی یا آسیب بررسی کنید.
2. تست عملکرد ساده: دستگاه را روشن کنید. آیا فن اصلاً می‌چرخد؟ با گاز دادن و کار کردن با دستگاه، آیا سرعت فن به طور محسوس افزایش می‌یابد؟
3. بررسی سیستم الکتریکی: سوکت شیر برقی کنترل فن را بررسی کنید. آیا ولتاژ صحیحی از سمت کنترلر دریافت می‌کند؟
4. تست فشار و دبی: یک تعمیرکار متخصص می‌تواند با قرار دادن گیج فشار و فلومتر در مسیر روغن ورودی به هیدروموتور، سلامت پمپ و عملکرد شیر کنترل را ارزیابی کند.
5. بررسی نشتی داخلی: اگر فشار و دبی ورودی به هیدروموتور مناسب است اما سرعت فن پایین است، به احتمال زیاد هیدروموتور دچار نشتی داخلی شدید شده و باید تعمیر یا تعویض گردد. تعمیر این قطعه شامل تعویض اورینگ‌ها، سیل‌ها و در صورت لزوم بلبرینگ‌ها و چرخدنده‌هاست و نیاز به تخصص و ابزار دقیق دارد.موتور فن بیل مکانیکی هیوندای R210

نکته ایمنی: هرگز هنگام روشن بودن دستگاه، دست یا ابزار خود را به پروانه فن نزدیک نکنید. سیستم هیدرولیکی می‌تواند فن را به صورت ناگهانی روشن یا سرعت آن را تغییر دهد که بسیار خطرناک است.