یکی از حیاتی‌ترین و در عین حال دردسرسازترین قطعات موتورهای محبوب دویتس سری 1013 (Deutz BF6M1013) یعنی قطع‌کن موتور یا سلونوئید خاموش‌کن (Shut-off / Shutdown Solenoid) می‌رویم.

این قطعه که در ایران با نام‌های “قطع‌کن”، “خاموش‌کن”، “سنولوئید گازوئیل” یا “شیر برقی پمپ انژکتور” شناخته می‌شود، وظیفه بسیار ساده اما مهمی دارد: قطع کردن سوخت‌رسانی به پمپ انژکتور برای خاموش کردن موتور.

برخلاف موتورهای بنزینی که با قطع جرقه خاموش می‌شوند، موتورهای دیزلی برای خاموش شدن نیاز به قطع کامل مسیر سوخت دارند. در موتور دویتس 1013، این کار توسط یک شیر برقی انجام می‌شود.قطع کن موتور دویتس 1013

انواع قطع‌کن در موتور دویتس 1013

موتورهای دویتس 1013 از دو نوع اصلی سیستم خاموش‌کن استفاده می‌کنند که شناخت آن‌ها بسیار مهم است:

نوع 1: قطع‌کن خارجی (External Solenoid)

این مدل رایج‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نوع در موتورهای دویتس است.

• محل قرارگیری: این قطعه به صورت یک استوانه فلزی (معمولاً با یک روکش پلاستیکی یا گردگیر لاستیکی) روی بدنه پمپ انژکتور نصب می‌شود. یک اهرم از آن خارج شده و به اهرم کنترل میزان سوخت (Rack) روی پمپ انژکتور متصل است.
• مشخصات ظاهری: معمولاً دارای 3 سیم است.
• پارت نامبرهای رایج: 0419-9903, 0423-3841, 04199903

نحوه عملکرد قطع‌کن 3 سیمه (بسیار مهم):

این قطع‌کن دارای دو سیم‌پیچ داخلی است:

1. سیم‌پیچ کشنده (Pull Coil):

• سیم: معمولاً سیم قرمز (Red).
• وظیفه: این سیم‌پیچ بسیار قدرتمند اما ضعیف در برابر کار مداوم است. وظیفه‌اش این است که در لحظه استارت زدن، با دریافت برق، پلانجر (هسته) داخلی را با قدرت به داخل بکشد و اهرم سوخت پمپ را در حالت “باز” یا “روشن” قرار دهد. این سیم‌پیچ فقط باید برای 1 تا 2 ثانیه برق‌دار شود.
• اتصال: این سیم به خروجی “استارت” از سوئیچ یا رله استارت متصل می‌شود.قطع کن موتور دویتس 1013

2. سیم‌پیچ نگهدارنده (Hold Coil):

• سیم: معمولاً سیم سفید (White).
• وظیفه: این سیم‌پیچ ضعیف‌تر اما برای کار دائم طراحی شده است. وظیفه‌اش این است که پس از کشیده شدن پلانجر توسط سیم‌پیچ کشنده، آن را در همان حالت “باز” نگه دارد تا زمانی که موتور روشن است.
• اتصال: این سیم به خروجی “ACC” یا “IG” از سوئیچ متصل می‌شود (برقی که پس از باز کردن سوئیچ به طور دائم وصل است).

3. سیم اتصال بدنه (Ground):

• سیم: معمولاً سیم مشکی (Black).
• وظیفه: اتصال منفی یا بدنه برای کامل شدن مدار هر دو سیم‌پیچ.
• اتصال: به بدنه موتور یا شاسی دستگاه متصل می‌شود.

خلاصه عملکرد:

• باز کردن سوئیچ: برق به سیم سفید (نگهدارنده) می‌رسد.
• استارت زدن: برق به سیم قرمز (کشنده) نیز می‌رسد. سیم‌پیچ کشنده با قدرت اهرم را می‌کشد و مسیر سوخت را باز می‌کند.
• رها کردن سوئیچ (موتور روشن): برق از سیم قرمز قطع می‌شود، اما سیم‌پیچ نگهدارنده (سفید) که همچنان برق دارد، اهرم را در حالت باز نگه می‌دارد.
• بستن سوئیچ: برق از سیم سفید قطع می‌شود، فنر داخلی قطع‌کن، پلانجر را به بیرون هل می‌دهد و اهرم سوخت را می‌بندد و موتور خاموش می‌شود.

نوع 2: قطع‌کن داخلی (Internal Solenoid / Built-in)

در برخی مدل‌های جدیدتر یا خاص موتور 1013، به خصوص آن‌هایی که با سیستم کنترل الکترونیکی (EDC/EMR) عرضه می‌شوند، قطع‌کن به صورت داخلی در خود پمپ انژکتور تعبیه شده و از بیرون فقط یک کانکتور الکتریکی دیده می‌شود. این مدل‌ها کمتر رایج هستند و معمولاً به جای یک قطع‌کن ساده، یک اکچویتور (Actuator) دارند که میزان دقیق سوخت را نیز کنترل می‌کند. عیب‌یابی این مدل‌ها پیچیده‌تر و نیازمند دیاگ است.

مشکلات رایج و علائم خرابی (برای نوع خارجی 3 سیمه)

1. موتور استارت می‌خورد اما روشن نمی‌شود:

• شایع‌ترین علامت خرابی قطع‌کن.
• علت: سیم‌پیچ کشنده (قرمز) سوخته است یا برق به آن نمی‌رسد. در نتیجه اهرم سوخت اصلاً باز نمی‌شود.
• تست سریع: در هنگام استارت زدن، به اهرم قطع‌کن نگاه کنید یا آن را با دست لمس کنید. باید حرکت کششی آن را حس کنید. اگر حرکتی ندارد، مشکل از قطع‌کن یا برق‌رسانی به آن است.قطع کن موتور دویتس 1013

2. موتور روشن شده و بلافاصله پس از رها کردن سوئیچ خاموش می‌شود:

• علت: سیم‌پیچ نگهدارنده (سفید) سوخته است یا برق دائمی آن پس از باز کردن سوئیچ قطع است. سیم‌پیچ کشنده کار خود را انجام می‌دهد، اما پس از قطع برق استارت، سیم‌پیچ نگهدارنده نمی‌تواند اهرم را نگه دارد و فنر آن را برمی‌گرداند.

3. با بستن سوئیچ، موتور خاموش نمی‌شود:

• علت: پلانجر داخل قطع‌کن گیر کرده است (به دلیل کثیفی یا خرابی مکانیکی) یا اهرم پمپ انژکتور در حالت باز گیر کرده است. در این حالت برای خاموش کردن موتور باید به صورت دستی اهرم را به حالت خاموش برگردانید.

4. فیوز مربوط به استارت یا سوئیچ بلافاصله می‌سوزد:

• علت: اتصال کوتاه داخلی در یکی از سیم‌پیچ‌های قطع‌کن وجود دارد.

روش عیب‌یابی و تست قطع‌کن

هشدار: قبل از هر کاری، مطمئن شوید که دستگاه در حالت ایمن قرار دارد و از حرکت ناگهانی آن جلوگیری شده است.

تست بدون باز کردن قطعه:

1. بررسی برق‌رسانی: با یک مولتی‌متر یا لامپ تست، برق ورودی به سیم‌ها را چک کنید.

• سوئیچ را باز کنید (استارت نزنید): سیم سفید باید برق $12$ یا $24$ ولت (بسته به سیستم برق دستگاه) داشته باشد. سیم قرمز نباید برق داشته باشد.
• سوئیچ را در حالت استارت نگه دارید: هر دو سیم سفید و قرمز باید برق‌دار باشند.
• سیم مشکی باید اتصال بدنه خوبی داشته باشد (تست با اهم‌متر نسبت به بدنه موتور باید نزدیک به صفر اهم باشد).

2. تست عملکردی: از نفر دوم بخواهید استارت بزند و شما به دقت به حرکت اهرم نگاه کنید.

تست پس از باز کردن قطعه:

1. قطع‌کن را از روی موتور باز کنید.
2. یک باتری متناسب با ولتاژ قطع‌کن (12V یا 24V) آماده کنید.
3. سیم مشکی (منفی) را به قطب منفی باتری وصل کنید.
4. تست سیم‌پیچ نگهدارنده: سیم سفید را به قطب مثبت باتری وصل کنید. پلانجر باید با نیروی کمی به داخل کشیده شود یا اگر با دست آن را به داخل فشار دهید، باید در همان حالت باقی بماند.
5. تست سیم‌پیچ کشنده: در حالی که سیم مشکی وصل است، یک لحظه (فقط یک ثانیه!) سیم قرمز را به قطب مثبت باتری بزنید. پلانجر باید با قدرت و سرعت زیاد به داخل کشیده شود.

اگر قطع‌کن در این تست‌ها به درستی عمل نکرد، باید تعویض شود. تعمیر سیم‌پیچ داخلی آن معمولاً امکان‌پذیر یا مقرون‌به‌صرفه نیست.