یک قطعه بسیار مهم و حیاتی در یکی از ماشین‌آلات راه‌سازی پرکاربرد ایرانی، یعنی کاسه نمد (Oil Seal) چرخ غلتک هپکو مدل HC100C می‌رویم.

غلتک HC100C یک غلتک ویبره چرخ آهنی (Vibratory Soil Compactor) است که توسط شرکت هپکو (HEPCO) در ایران تولید می‌شود. کاسه نمد چرخ این دستگاه نقش کلیدی در حفظ سلامت و عملکرد صحیح مجموعه چرخ و سیستم انتقال قدرت نهایی (Final Drive) آن دارد.

۱. وظیفه و اهمیت حیاتی کاسه نمد چرخ در غلتک HC100C

کاسه نمد چرخ، که به طور دقیق‌تر کاسه نمد فاینال درایو (Final Drive Seal) یا کاسه نمد هاب چرخ (Wheel Hub Seal) نامیده می‌شود، دو وظیفه اصلی و متضاد اما همزمان را بر عهده دارد:

1. حفظ روانکار در داخل: جلوگیری از نشت و خروج روغن واسکازین گران‌قیمت از داخل محفظه فاینال درایو و هاب چرخ. این روغن برای روانکاری و خنک‌کاری دنده‌های سیاره‌ای (Planetary Gears) و بلبرینگ‌های سنگین چرخ ضروری است.
2. جلوگیری از ورود آلودگی به داخل: ممانعت از ورود مواد خارجی مخرب مانند خاک، ماسه، گل، آب، گرد و غبار و سنگ‌ریزه به داخل مجموعه فاینال درایو.

اهمیت این قطعه:

خرابی این کاسه نمد کوچک می‌تواند منجر به یک زنجیره از خرابی‌های بسیار پرهزینه شود:

• نشت روغن: باعث کاهش سطح روغن، افزایش اصطکاک و دما در دنده‌ها و بلبرینگ‌ها می‌شود.
• ورود آلودگی: ذرات ساینده مانند خاک و ماسه با روغن مخلوط شده و ترکیبی شبیه به “خمیر سنباده” ایجاد می‌کنند. این ترکیب به سرعت دنده‌ها، شفت‌ها و بلبرینگ‌ها را می‌ساید.
• نتیجه نهایی خرابی: از کار افتادن کامل فاینال درایو، که تعمیر یا تعویض آن یکی از گران‌ترین تعمیرات غلتک محسوب می‌شود.

۲. ساختار و انواع کاسه نمد مورد استفاده در HC100C

کاسه نمد چرخ غلتک HC100C معمولاً یک کاسه نمد استاندارد شفت دوار (Rotary Shaft Seal) نیست، بلکه یک نوع خاص و مقاوم به نام “Duo-Cone Seal” یا “Face Seal” یا “Floating Seal” است. این طراحی برای محیط‌های بسیار خشن و آلوده ماشین‌آلات سنگین ساخته شده است.

ساختار کاسه نمد Duo-Cone:

این سیستم از دو جزء اصلی تشکیل شده است:

1. دو حلقه فلزی (Metal Seal Rings): دو حلقه فلزی کاملاً مشابه و بسیار دقیق که سطح تماس آن‌ها به شکل آینه، صیقلی و سنگ‌خورده (Lapped) است. این دو سطح صیقلی روی هم می‌لغزند و آب‌بندی اصلی را ایجاد می‌کنند.
2. دو اورینگ یا الاستومر (O-Rings / Elastomeric Toric Rings): هر حلقه فلزی در یک اورینگ لاستیکی بزرگ قرار می‌گیرد. این اورینگ‌ها دو کار انجام می‌دهند:

• حلقه فلزی را در نشیمنگاه خود (یکی در هاب چرخ و دیگری در پوسته فاینال درایو) محکم نگه می‌دارند.
• به عنوان یک فنر عمل کرده و با ایجاد فشار محوری، دو سطح فلزی صیقلی را همیشه به هم فشرده نگه می‌دارند تا آب‌بندی حتی در صورت وجود لرزش و ناهمراستایی جزئی حفظ شود.

<p style=“text-align: center;”>

<img src=“https://i.imgur.com/8Qj8n6I.jpg” alt=“ساختار کاسه نمد Duo-Cone” width=“700”>

<br>

<em>تصویر ۱: نمای انفجاری از ساختار یک کاسه نمد Duo-Cone. دو حلقه فلزی (آبی) و دو اورینگ (نارنجی) مشخص هستند.</em>

</p>

چرا از این نوع کاسه نمد استفاده می‌شود؟

• مقاومت بالا در برابر سایش: سطوح فلزی در مقابل ذرات ساینده بسیار مقاوم‌تر از لبه لاستیکی کاسه نمدهای معمولی هستند.
• عمر طولانی: طراحی آن برای هزاران ساعت کار در شرایط سخت بهینه شده است.
• آب‌بندی دینامیک: قابلیت آب‌بندی مطمئن حتی در سرعت‌های دورانی پایین و فشارهای بالا که مشخصه فاینال درایو غلتک است.

۳. علائم خرابی کاسه نمد چرخ HC100C

تشخیص خرابی این قطعه نسبتاً ساده است و اپراتور باید به طور روزانه آن را بررسی کند:

• نشت روغن از اطراف چرخ: واضح‌ترین و شایع‌ترین علامت. مشاهده رد روغن روی بدنه داخلی چرخ یا روی زمین پس از پارک کردن دستگاه.
• کاهش مکرر سطح روغن فاینال درایو: اگر هنگام بررسی سطح روغن فاینال درایو (از طریق پیچ بازدید یا گیج) متوجه شوید که سطح آن به طور مداوم پایین می‌آید، به احتمال زیاد نشتی از کاسه نمد وجود دارد.
• وجود بازی (لقی) بیش از حد در چرخ: این علامت معمولاً نشان‌دهنده خرابی بلبرینگ‌های چرخ است که اغلب به دلیل خرابی اولیه کاسه نمد و نشت روغن یا ورود آلودگی رخ می‌دهد.
• تغییر رنگ و کیفیت روغن: اگر هنگام تعویض روغن فاینال درایو، روغن به رنگ شیری (نشانه وجود آب) یا بسیار تیره و پر از براده (نشانه سایش شدید) بود، کاسه نمد وظیفه خود را به درستی انجام نداده است.

۴. نکات کلیدی در تعویض و نگهداری

تعویض کاسه نمد Duo-Cone یک کار تخصصی است و نیاز به ابزار و دقت بالایی دارد.

• خرید قطعه اصلی و باکیفیت: با توجه به هزینه بالای خرابی‌های بعدی، استفاده از کاسه نمدهای متفرقه و ارزان قیمت اصلاً توصیه نمی‌شود. به دنبال قطعات اصلی یا برندهای معتبر جایگزین (Aftermarket) مانند Trelleborg (سابقاً Busak+Shamban)، Gomet، NOK یا SKF باشید.
• تمیزی مطلق: محل نصب کاسه نمد باید کاملاً تمیز و عاری از هرگونه آلودگی، زنگ‌زدگی یا خراش باشد.
• استفاده از ابزار نصب مخصوص (Installation Tool): برای جا زدن حلقه‌های فلزی و اورینگ‌ها بدون آسیب رساندن به آن‌ها، باید از ابزار مخصوص استفاده کرد. فشار باید به صورت یکنواخت اعمال شود.
• عدم لمس سطوح صیقلی: هرگز و هرگز با انگشت یا دستکش کثیف، سطوح صیقلی دو حلقه فلزی را لمس نکنید. چربی دست یا یک ذره گرد و غبار می‌تواند آب‌بندی را مختل کند. این سطوح باید قبل از مونتاژ نهایی با یک پارچه تمیز بدون پرز و الکل تمیز شوند.
• روغن‌کاری اولیه: قبل از قرار دادن دو حلقه روی هم، یک لایه نازک از همان روغنی که در فاینال درایو استفاده می‌شود، روی سطوح صیقلی بمالید تا در چرخش‌های اولیه خشک کار نکنند.
• تعویض همزمان دو طرف: اکیداً توصیه می‌شود که هر دو جزء کاسه نمد (هر دو حلقه فلزی و هر دو اورینگ) به صورت ست کامل تعویض شوند. هرگز یک حلقه قدیمی را با یک حلقه جدید جفت نکنید.

خلاصه:

کاسه نمد چرخ غلتک هپکو HC100C، که به احتمال زیاد از نوع Duo-Cone است، یک قطعه محافظتی حیاتی برای سیستم گران‌قیمت فاینال درایو به شمار می‌رود. بازرسی روزانه برای تشخیص نشتی و تعویض دقیق و اصولی آن با قطعات باکیفیت، بهترین راه برای جلوگیری از هزینه‌های سنگین تعمیراتی و افزایش عمر مفید دستگاه است.