یکی از معروف‌ترین و جان‌سخت‌ترین موتورهای دیزلی صنعتی در جهان، یعنی موتور دویتس سری 1013 (DEUTZ BF6M 1013) می‌رویم. این موتورهای آلمانی به دلیل طراحی بدون رادیاتور (آب-روغن خنک)، دوام فوق‌العاده و گشتاور بالا، در طیف وسیعی از ماشین‌آلات راهسازی، کشاورزی، ژنراتورها و کامیون‌ها استفاده شده‌اند.

در مورد این موتور، اصطلاح “پمپ سه گوش” کاملاً دقیق و رایج است و دقیقاً به قطعه‌ای با همین شکل ظاهری اشاره دارد. این قطعه همان پمپ اولیه سوخت یا پمپ تغذیه موتور است.پمپ گازوییل ( پمپ سه گوش) موتور دویتس 1013

تحلیل جامع پمپ اولیه سوخت (پمپ سه گوش) موتور دویتس 1013

بر خلاف سیستم‌های مدرن کامن ریل که از پمپ‌های برقی استفاده می‌کنند، موتور دویتس 1013 (و همچنین سری 2012 و 2013) از یک سیستم پمپ انژکتور یونیت (Unit Pump System) یا پمپ خطی (In-line Pump) استفاده می‌کند که نیازمند یک پمپ اولیه مکانیکی قوی و قابل اعتماد است.

۱. مشخصات و جایگاه پمپ

• نام فنی: Fuel Lift Pump یا Fuel Feed/Transfer Pump.
• نوع پمپ: این پمپ یک واحد مکانیکی از نوع دیافراگمی یا پیستونی است. این پمپ نیروی خود را از طریق یک بادامک (Camshaft lobe) یا یک میله فشاری (Pushrod) که مستقیماً با میل بادامک موتور در تماس است، دریافت می‌کند.
• محل نصب: پمپ سه گوش به صورت مستقیم روی بلوک سیلندر موتور نصب می‌شود. محل دقیق آن معمولاً در قسمت پایین و کنار موتور، نزدیک به فیلتر سوخت و پمپ انژکتور اصلی است.
• ظاهر فیزیکی: این پمپ یک بدنه آلومینیومی یا چدنی دارد که فلنج (پایه) آن برای نصب روی بلوک موتور، دقیقاً به شکل سه گوش یا مثلثی است و دارای سه سوراخ برای پیچ شدن به بدنه موتور می‌باشد. این شکل ظاهری، دلیل اصلی نام‌گذاری آن است.
• اجزای کلیدی:
• اهرم یا پیستون داخلی: که با میل بادامک در تماس است.
• دیافراگم یا پیستون پمپاژ: که عمل مکش و دهش سوخت را انجام می‌دهد.
• سوپاپ‌های یک‌طرفه (Check Valves): برای کنترل جهت جریان سوخت.
• تلمبه دستی (Hand Primer): یک دکمه یا اهرم پلاستیکی مشکی رنگ در بالای پمپ که برای هواگیری دستی استفاده می‌شود.
• توری یا فیلتر اولیه (Strainer): در برخی مدل‌ها، یک توری کوچک در داخل پیچ ورودی یا زیر درپوش تلمبه دستی قرار دارد تا از ورود ذرات درشت به پمپ جلوگیری کند.

۲. مکانیزم کار و وظایف

1. با چرخش میل بادامک موتور، بادامک مربوطه به اهرم پمپ فشار وارد می‌کند و آن را به داخل حرکت می‌دهد.
2. این حرکت باعث فشرده شدن فنر داخلی و آماده شدن برای کورس مکش می‌شود.
3. با ادامه چرخش میل بادامک و رها شدن اهرم، فنر داخلی، دیافراگم یا پیستون را به عقب می‌کشد. این عمل باعث ایجاد خلأ شده و سوخت را از باک از طریق سوپاپ ورودی به داخل پمپ مکش می‌کند.
4. در چرخش بعدی میل بادامک، اهرم دوباره فشرده شده و سوخت داخل پمپ را از طریق سوپاپ خروجی به سمت فیلتر اصلی و سپس به گالری ورودی پمپ انژکتورها (یا پمپ ردیفی) با فشار پایین (معمولاً $2$ تا $5$ بار) می‌فرستد.پمپ گازوییل ( پمپ سه گوش) موتور دویتس 1013

وظایف اصلی:

• تأمین یک جریان ثابت و مداوم سوخت برای پمپ انژکتورها.
• ایجاد فشار مثبت اولیه در سیستم برای جلوگیری از تشکیل حباب هوا.
• فراهم کردن امکان هواگیری دستی سیستم پس از تعویض فیلتر یا اتمام سوخت.

۳. علائم خرابی پمپ سه گوش دویتس 1013

1. موتور روشن نمی‌شود یا به سختی روشن می‌شود: این شایع‌ترین علامت است. اگر پمپ نتواند سوخت را به پمپ انژکتور برساند، موتور استارت می‌خورد اما روشن نمی‌شود.
2. کاهش قدرت موتور: اگر دیافراگم داخلی پاره شده یا سوپاپ‌ها ضعیف شده باشند، پمپ نمی‌تواند دبی و فشار کافی را در دورهای بالا تأمین کند و موتور زیر بار کم می‌آورد.
3. خاموش شدن موتور: موتور ممکن است برای مدتی کار کند و سپس به دلیل نرسیدن سوخت کافی، خاموش شود.
4. تلمبه دستی کار نمی‌کند یا بسیار شل است: اگر هنگام فشردن تلمبه دستی مقاومتی حس نمی‌کنید، یا دیافراگم پاره شده یا میل بادامک در موقعیتی قرار گرفته که اهرم پمپ را فشرده نگه داشته است (در این حالت باید موتور را کمی بچرخانید).
5. نشت سوخت از پمپ: خرابی واشرها یا پارگی دیافراگم می‌تواند باعث نشت گازوئیل از بدنه پمپ شود.
6. نشت روغن به داخل سوخت یا برعکس: در صورت پارگی شدید دیافراگم، ممکن است روغن موتور از طریق اهرم وارد محفظه سوخت شود (باعث دود آبی می‌شود) یا سوخت وارد محفظه کارتل روغن شود (باعث رقیق شدن روغن و بالا رفتن سطح آن می‌شود که بسیار خطرناک است).

۴. دلایل خرابی و نکات تعویض

• دلایل خرابی: استهلاک طبیعی دیافراگم و فنرها، گرفتگی فیلتر سوخت که به پمپ فشار می‌آورد، و کثیفی یا یخ‌زدگی سوخت.
• نکات عیب‌یابی و تعویض:
• تست توری: همیشه قبل از تعویض پمپ، پیچ ورودی آن را باز کرده و توری کوچک داخل آن را تمیز کنید. گاهی مشکل فقط گرفتگی همین توری است.
• هواگیری: قبل از محکوم کردن پمپ، از هواگیری کامل سیستم مطمئن شوید. با تلمبه دستی آنقدر پمپ بزنید تا سفت شود و هوایی از پیچ هواگیری خارج نشود.
• تعویض: تعویض این پمپ ساده است. کافی است دو لوله ورودی و خروجی و سه پیچ بدنه را باز کنید. حتماً از واشر (گسکت) نو بین پمپ و بلوک موتور استفاده کنید.
• شماره فنی: شماره فنی‌های مختلفی بسته به مدل دقیق موتور 1013 وجود دارد. شماره فنی‌هایی مانند 04503571 یا 04206869 بسیار رایج هستند. اما بهترین کار، خواندن شماره از روی پمپ قدیمی یا تهیه آن از نمایندگی‌های معتبر قطعات دویتس است.

نتیجه‌گیری:

“پمپ سه گوش” در موتور دویتس 1013 یک پمپ اولیه مکانیکی حیاتی است که مستقیماً روی بلوک موتور نصب می‌شود. شناخت علائم خرابی و نحوه عیب‌یابی اولیه آن (چک کردن توری و هواگیری) می‌تواند از هزینه‌های غیرضروری جلوگیری کند. این قطعه به دلیل اهمیت بالا و قیمت مناسب، یکی از پرمصرف‌ترین قطعات یدکی این موتور محبوب به شمار می‌رود.