یکی از مهم‌ترین و در عین حال حساس‌ترین قطعات موتور دیزل کامینز (کمنز) مدل 6CT رفته‌اید: لاستیک ساق سوپاپ (Valve Stem Seal) که در بازار با نام‌های کاسه نمد ساق سوپاپ یا گیت سوپاپ نیز شناخته می‌شود (اگرچه گیت سوپاپ قطعه‌ی متفاوتی است، اما در زبان عامیانه گاهی به جای هم به کار می‌روند).

در ادامه، تحلیل کاملی در مورد این قطعه برای موتور Cummins 6CT / 6CTA 8.3L ارائه می‌دهم.

۱. وظیفه اصلی لاستیک ساق سوپاپ در موتور 6CT

موتور 6CT یک موتور دیزل سنگین و قابل اعتماد است، اما مانند هر موتور احتراق داخلی دیگری، به روانکاری دقیق نیاز دارد. سرسیلندر این موتور جایی است که مجموعه سوپاپ‌ها (اسبک‌ها، میل سوپاپ، فنرها و خود سوپاپ‌ها) قرار دارند و این مجموعه با روغن موتور روانکاری می‌شود.

وظیفه اصلی و حیاتی لاستیک ساق سوپاپ، کنترل دقیق میزان روغن است. این قطعه:

1. جلوگیری از ورود روغن اضافی به محفظه احتراق: لاستیک ساق سوپاپ مانند یک درزگیر دقیق عمل کرده و از نشت روغن از بالای سرسیلندر (قسمت اسبک‌ها و فنر سوپاپ) به پایین، از طریق گاید سوپاپ، و ورود به پورت‌های ورودی هوا (Intake) یا خروجی دود (Exhaust) جلوگیری می‌کند.
2. ایجاد یک لایه فیلم روغن بسیار نازک: این قطعه کاملاً ساق سوپاپ را خشک نمی‌کند، بلکه اجازه می‌دهد یک لایه بسیار نازک و میکرونی از روغن روی ساق سوپاپ باقی بماند تا حرکت آن درون گاید سوپاپ (Valve Guide) روان باشد و از سایش و گریپاژ این دو قطعه فلزی جلوگیری شود.

به عبارت ساده، این قطعه یک “متر کننده روغن” (Oil Metering Seal) است: نه آنقدر سفت که سوپاپ خشک کار کند و نه آنقدر شل که روغن به داخل سیلندر نشت کند.

<p style=“text-align: center;”>

<img src=“https://i.imgur.com/kP8U1rG.png” alt=“محل قرارگیری لاستیک ساق سوپاپ” width=“600”>

<br>

<em>تصویر ۱: دیاگرام شماتیک محل قرارگیری لاستیک ساق سوپاپ (Valve Stem Seal) بر روی گاید سوپاپ (Valve Guide) و دور ساق سوپاپ (Valve Stem).</em>

</p>

۲. مشخصات فنی لاستیک ساق سوپاپ موتور کامینز 6CT

موتور 6CT دارای 12 سوپاپ است (6 سوپاپ هوا و 6 سوپاپ دود). بنابراین، برای تعمیر کامل به 12 عدد لاستیک ساق سوپاپ نیاز است.

• شماره فنی قطعه (Part Number): شماره فنی اصلی و رایج برای این قطعه در سیستم کامینز معمولاً یکی از موارد زیر است:

• 3921640

• 3918188 (گاهی به عنوان شماره جایگزین یا قدیمی‌تر ذکر می‌شود)

• مواد ساخت:

• این قطعات معمولاً از مواد الاستومری پیشرفته مانند وایتون (Viton® – FKM) یا پلی‌اکریلات (Polyacrylate – ACM) ساخته می‌شوند. این مواد مقاومت بسیار بالایی در برابر حرارت، روغن داغ موتور و مواد شیمیایی حاصل از احتراق دارند.

• دارای یک فنر حلقوی (Garter Spring) فلزی در لبه داخلی خود هستند که فشار دائمی و یکنواختی را دور ساق سوپاپ ایجاد می‌کند تا عمل آب‌بندی به خوبی انجام شود.

• یک پوسته یا بدنه فلزی نیز برای استحکام و نصب دقیق روی گاید سوپاپ دارند.

• تفاوت بین لاستیک سوپاپ دود و هوا:

• در بسیاری از طراحی‌های موتور 6CT، لاستیک‌های ساق سوپاپ برای هر دو سوپاپ هوا (Intake) و دود (Exhaust) یکسان هستند.

• اما در برخی مدل‌ها یا کیت‌های تعمیراتی خاص، ممکن است از دو رنگ مختلف (مثلاً قهوه‌ای برای دود و مشکی برای هوا) استفاده شود که نشان‌دهنده تفاوت جزئی در متریال برای تحمل دماهای متفاوت است (سوپاپ دود بسیار داغ‌تر از سوپاپ هوا است). هنگام خرید حتماً این موضوع را با فروشنده چک کنید.

۳. علائم خرابی لاستیک ساق سوپاپ در موتور 6CT

خرابی این قطعه به مرور زمان و به دلیل قرار گرفتن در معرض حرارت و کارکرد مداوم، امری طبیعی است. لاستیک‌ها خشک، شکننده و گشاد می‌شوند و خاصیت آب‌بندی خود را از دست می‌دهند. علائم اصلی خرابی عبارتند از:

1. دود آبی یا سفید مایل به آبی از اگزوز:

• علامت کلاسیک و اصلی. این دود ناشی از سوختن روغنی است که از کنار ساق سوپاپ‌ها به داخل محفظه احتراق نشت کرده است.
• این دود معمولاً هنگام استارت زدن موتور سرد (پس از چند ساعت خاموش بودن) شدیدتر است. زیرا در این مدت، روغن از بالای سرسیلندر به پایین چکه کرده و در محفظه احتراق یا روی پیستون جمع می‌شود و با اولین احتراق‌ها می‌سوزد.
• همچنین ممکن است پس از یک دوره کارکرد درجا و سپس گاز دادن ناگهانی، یک پاف دود آبی مشاهده شود.

2. کم کردن روغن موتور بدون نشتی خارجی:

• اگر موتور روغن کم می‌کند اما هیچ نشتی مشخصی از کاسه نمدها، واشرها یا اورینگ‌های دیگر دیده نمی‌شود، یکی از متهمان اصلی لاستیک ساق سوپاپ است (متهم دیگر رینگ‌های پیستون است).

3. چرب و روغنی بودن سر شمع‌ها (در موتورهای بنزینی) یا سر پیستون و سوپاپ‌ها (در موتور دیزل):

• در هنگام باز کردن سرسیلندر برای تعمیرات، اگر رسوبات کربنی روی سر پیستون و سوپاپ‌ها حالت چرب و روغنی داشته باشند (و نه فقط دوده خشک)، این نشانه قوی از روغن‌سوزی از بالا است.

۴. علت‌یابی: لاستیک ساق سوپاپ یا رینگ پیستون؟

دود آبی و روغن‌سوزی می‌تواند ناشی از خرابی رینگ‌های روغن پیستون نیز باشد. تشخیص تفاوت این دو مهم است:

• خرابی لاستیک ساق سوپاپ: دود آبی معمولاً در شروع کار و پس از کار درجا شدیدتر است.
• خرابی رینگ پیستون: دود آبی معمولاً به طور مداوم و به خصوص تحت بار و در دورهای بالای موتور مشاهده می‌شود.

برای تشخیص دقیق‌تر می‌توان از تست کمپرس سیلندر (Compression Test) یا تست نشتی سیلندر (Leak-down Test) استفاده کرد. افت کمپرس شدید معمولاً به مشکل در رینگ‌ها یا سوپاپ‌ها اشاره دارد.

۵. نکات مهم در تعویض

• ابزار مخصوص: برای تعویض این قطعه نیاز به سوپاپ جمع‌کن (Valve Spring Compressor) دارید تا فنر سوپاپ را فشرده کرده و خارها (Keepers) را آزاد کنید. همچنین یک انبر مخصوص برای بیرون کشیدن لاستیک‌های کهنه و یک ابزار برای جا زدن لاستیک‌های نو بدون آسیب رساندن به آنها لازم است.
• تعویض همزمان با تعمیر سرسیلندر: بهترین زمان برای تعویض لاستیک‌های ساق سوپاپ، هنگام تعمیرات سرسیلندر (مانند آب‌بندی، تعویض گاید یا سیت) است، زیرا تمام قطعات باز شده و دسترسی آسان است.
• کیفیت قطعه: با توجه به اهمیت و هزینه بالای باز کردن موتور، اکیداً توصیه می‌شود از قطعات اصلی کامینز (Genuine Cummins) یا برندهای معتبر افترمارکت مانند FP Diesel, Interstate-McBee یا CTP استفاده کنید. استفاده از قطعات بی‌کیفیت و ارزان منجر به خرابی زودهنگام و تکرار هزینه‌ها خواهد شد.

جمع‌بندی:

لاستیک ساق سوپاپ با شماره فنی 3921640 یک قطعه کلیدی برای کنترل مصرف روغن و جلوگیری از دود آبی در موتور Cummins 6CT است. خرابی آن با علائم مشخصی همراه است و تعویض آن نیازمند دقت و استفاده از قطعات باکیفیت می‌باشد تا سلامت و کارایی موتور در درازمدت تضمین شود.