یلتر هواکش روغنی ماک (Mack Oil Bath Air Cleaner) به معنای ورود به قلب تپنده و یکی از نمادهای اصلی کامیون‌های کلاسیک و قدرتمند ماک، به خصوص در ایران است. این نوع فیلتر هوا، که امروزه کمتر دیده می‌شود، برای دهه‌ها جزء جدایی‌ناپذیر موتورهای ماک بود و به دلیل دوام فوق‌العاده و کارایی در محیط‌های بسیار خاکی و پرگردوغبار شهرت داشت.

در ادامه به صورت جامع و کامل، ساختار، عملکرد، مزایا، معایب و نحوه سرویس این قطعه نوستالژیک و مهندسی‌شده را بررسی می‌کنیم.

۱. فیلتر هواکش روغنی چیست؟

فیلتر هواکش روغنی یک سیستم تصفیه هوای چند مرحله‌ای و قابل سرویس (Re-usable) است که به جای استفاده از المنت‌های کاغذی خشک، از روغن موتور به عنوان ماده اصلی جذب گرد و غبار استفاده می‌کند. این سیستم به گونه‌ای طراحی شده که در سخت‌ترین شرایط کاری، مانند معادن، جاده‌های خاکی و پروژه‌های عمرانی، از ورود ذرات مخرب به داخل موتور جلوگیری کند.

این فیلترها معمولاً به صورت یک استوانه فلزی بزرگ و سنگین هستند که در کنار یا بالای موتور نصب می‌شوند و صدای “قل قل” مشخصی هنگام کار کردن موتور تولید می‌کنند که برای رانندگان قدیمی ماک بسیار آشناست.

<p style=“text-align: center;”>

<img src=“https://i.imgur.com/uG5KjOa.png” alt=“نمای شماتیک و اجزای داخلی فیلتر هوای روغنی ماک” width=“700”>

<br>

<em>تصویر ۱: نمای شماتیک اجزای داخلی یک فیلتر هوای روغنی معمولی.</em>

</p>

۲. اجزا و مراحل تصفیه هوا در فیلتر روغنی ماک

عملکرد این فیلتر بر اساس ترکیبی از نیروی گریز از مرکز (Centrifugal Force) و چسبندگی روغن استوار است. هوا برای رسیدن به موتور باید از مسیرهای زیر عبور کند:

1. ورود هوا و مرحله پیش‌تصفیه (Pre-cleaner): هوا از بالای فیلتر وارد می‌شود. در برخی مدل‌ها یک کلاهک قارچی شکل با پره‌های زاویه‌دار (مشابه سیکلون) وجود دارد که با ایجاد حرکت گردبادی، ذرات سنگین‌تر مانند شن، برگ و حشرات را به بیرون پرتاب می‌کند.

2. مرحله اول: برخورد با سطح روغن: جریان هوای ورودی با سرعت به سمت پایین هدایت شده و به سطح روغن موجود در کاسه (Oil Cup / Bowl) که در انتهای فیلتر قرار دارد، برخورد می‌کند. این برخورد شدید باعث می‌شود بخش زیادی از ذرات گرد و غبار به روغن بچسبند و در آن ته‌نشین شوند.

3. مرحله دوم: عبور از میان روغن: تغییر مسیر ناگهانی هوا به سمت بالا باعث می‌شود که هوا با حباب زدن از داخل روغن عبور کند (این همان منشأ صدای قل قل است). در این مرحله، ذرات ریزتر نیز در روغن به دام می‌افتند.

4. مرحله سوم: عبور از توری فلزی (Wire Mesh): هوایی که اکنون با بخار روغن آغشته شده، به سمت بالا حرکت کرده و از یک یا چند لایه توری فلزی متراکم و آغشته به روغن عبور می‌کند. این توری‌ها مانند یک فیلتر ثانویه عمل کرده و آخرین و ریزترین ذرات گرد و غبار را که ممکن است از مرحله قبل عبور کرده باشند، به خود جذب می‌کنند.

5. خروج هوای تمیز: در نهایت، هوای تقریباً ۹۸-۹۹% تمیز، از لوله خروجی در بالای فیلتر به سمت منیفولد ورودی و سوپرشارژر موتور هدایت می‌شود.

۳. سرویس و نگهداری فیلتر هوای روغنی

برخلاف فیلترهای کاغذی یک‌بار مصرف، فیلترهای روغنی نیاز به سرویس دوره‌ای منظم دارند. عدم سرویس به موقع، بدترین آسیب را به موتور وارد می‌کند.

مراحل سرویس کامل:

1. باز کردن فیلتر: بست‌ها یا گیره‌های نگهدارنده کاسه پایینی را باز کرده و آن را با احتیاط جدا کنید. این کاسه پر از روغن سوخته و لجن است.
2. تخلیه و تمیز کردن کاسه: روغن کثیف و لجن انباشته شده در کف کاسه را کاملاً تخلیه کنید. سپس با استفاده از نفت یا گازوئیل، داخل کاسه را به طور کامل بشویید تا هیچ اثری از آلودگی باقی نماند.
3. تمیز کردن توری فلزی: این مهم‌ترین بخش سرویس است. توری فلزی را که معمولاً به بدنه اصلی فیلتر متصل است، باید با نفت یا گازوئیل شستشو داد. بهترین روش، غوطه‌ور کردن و تکان دادن آن در یک ظرف پر از ماده شوینده است تا تمام گل و لای انباشته شده در بین لایه‌های توری خارج شود. سپس باید آن را با فشار باد خشک کرد. گرفتگی این توری باعث “خفه کردن” موتور و کاهش شدید قدرت آن می‌شود.
4. پر کردن روغن جدید: کاسه تمیز شده را تا خط نشانگر “OIL LEVEL” که در داخل یا بیرون آن حک شده، با روغن موتور تمیز پر کنید.

• نوع روغن: معمولاً از همان روغنی که در موتور استفاده می‌شود (مثلاً روغن 40 یا 50) استفاده می‌کنند.
• مقدار روغن: حجم روغن بسته به اندازه فیلتر متفاوت است، اما سطح آن باید دقیقاً روی خط نشانگر باشد. روغن کمتر، کارایی فیلتر را کاهش می‌دهد و روغن بیشتر، ممکن است توسط موتور به داخل کشیده شده و باعث روغن‌سوزی و فرار موتور (Engine Runaway) شود.

5. بستن فیلتر: کاسه پر از روغن را در جای خود قرار داده و بست‌ها را محکم کنید. از سالم بودن واشر آب‌بندی بین کاسه و بدنه اطمینان حاصل کنید.

دوره زمانی سرویس:

این زمان کاملاً به شرایط کاری بستگی دارد:

• شرایط عادی جاده‌ای: هر ۱۰,۰۰۰ تا ۱۵,۰۰۰ کیلومتر.
• شرایط بسیار پرگردوغبار (معدن، خاکی): روزانه! در پایان هر روز کاری باید فیلتر سرویس شود.

۴. مزایا و معایب فیلتر هوای روغنی

مزایا:

• دوام و طول عمر نامحدود: بدنه فلزی آن практически یک عمر کار می‌کند.
• هزینه نگهداری پایین: نیازی به خرید فیلتر جدید نیست و فقط هزینه روغن و ماده شوینده را دارد.
• کارایی بالا در گرد و غبار شدید: در محیط‌هایی که فیلترهای کاغذی به سرعت مسدود می‌شوند، این فیلتر همچنان به کار خود ادامه می‌دهد.
• قابلیت اطمینان بالا: ساختار ساده و مکانیکی آن، احتمال خرابی ناگهانی را به صفر می‌رساند.

معایب:

• راندمان تصفیه پایین‌تر از فیلترهای کاغذی مدرن: فیلترهای روغنی حدود 98-99% ذرات را جذب می‌کنند، در حالی که فیلترهای کاغذی با کیفیت می‌توانند تا 99.9% ذرات را فیلتر کنند. این یک درصد تفاوت در درازمدت برای عمر موتورهای مدرن و دقیق امروزی حیاتی است.
• سرویس سخت، زمان‌بر و کثیف: فرآیند شستشو و تعویض روغن آن کاری دشوار و آلوده است.
• مقاومت بالاتر در برابر جریان هوا: این فیلترها ذاتاً جریان هوا را کمی محدود می‌کنند که می‌تواند منجر به کاهش جزئی قدرت و افزایش مصرف سوخت شود.
• وزن و حجم زیاد: بسیار سنگین‌تر و بزرگ‌تر از معادل‌های کاغذی خود هستند.
• ریسک کشیده شدن روغن به داخل موتور: در صورت ریختن بیش از حد روغن یا واژگون شدن کامیون، این ریسک وجود دارد.

به همین دلایل، امروزه تقریباً تمام سازندگان کامیون، از جمله خود ماک در مدل‌های جدید، به استفاده از فیلترهای هوای خشک (Dry Type) با المنت‌های کاغذی روی آورده‌اند که راندمان بالاتر و نگهداری بسیار آسان‌تری دارند. با این حال، فیلتر هوای روغنی همچنان به عنوان یک قطعه مهندسی هوشمندانه و مؤثر در تاریخ صنعت خودرو باقی مانده است.