کی از حیاتی‌ترین و در عین حال ساده‌ترین سنسورهای موتور، یعنی “فشنگی فشار روغن موتور” (Engine Oil Pressure Sender/Switch/Sensor) می‌رویم. این قطعه کوچک، نگهبان سلامت موتور است و نادیده گرفتن هشدارهای آن می‌تواند به فاجعه‌ای پرهزینه (مانند یاتاقان زدن) منجر شود.

بیایید این قطعه را به صورت کامل و با جزئیات فنی بررسی کنیم.

فشنگی فشار روغن موتور چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟

فشنگی فشار روغن یک سنسور است که وظیفه اصلی آن اندازه‌گیری فشار روغن تولید شده توسط اویل پمپ (Oil Pump) در مدار روغن‌کاری موتور است. این فشار برای روانکاری و خنک‌کاری قطعات متحرک و حیاتی موتور مانند میل‌لنگ، یاتاقان‌ها، میل سوپاپ و پیستون‌ها ضروری است.

این سنسور اطلاعات مربوط به فشار را به دو شکل به اپراتور یا سیستم کنترلی موتور (ECU/ECM) گزارش می‌دهد:

1. هشدار افت فشار: روشن کردن چراغ هشدار روغن در پنل ابزار.
2. نمایش مقدار فشار: ارسال سیگنال برای نمایش مقدار دقیق فشار بر روی یک گیج (عقربه‌ای یا دیجیتال) در مانیتور.

انواع فشنگی فشار روغن

فشنگی‌های فشار روغن به طور کلی به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

۱. فشنگی نوع سوئیچ (Pressure Switch)

• ساختار و عملکرد: این ساده‌ترین و رایج‌ترین نوع است. در داخل آن یک دیافراگم و یک کنتاکت الکتریکی وجود دارد.
• وقتی موتور خاموش است (فشار روغن صفر است): فنر داخلی، کنتاکت‌ها را به هم متصل نگه می‌دارد. این اتصال، مدار چراغ هشدار روغن را کامل کرده و باعث روشن شدن چراغ هنگام باز بودن سوئیچ می‌شود (این یک تست برای سالم بودن چراغ است).
• وقتی موتور روشن می‌شود: فشار روغن تولید شده توسط اویل پمپ، بر دیافراگم غلبه کرده و کنتاکت‌ها را از هم جدا می‌کند. با قطع شدن اتصال، چراغ هشدار روغن خاموش می‌شود.
• خروجی: یک سیگنال صفر و یک (ON/OFF). این فشنگی فقط می‌تواند بگوید فشار روغن از یک حد آستانه مشخص (مثلاً $5$ تا $7$ PSI) بالاتر هست یا نیست.
• کاربرد: در اکثر خودروهای سواری و ماشین‌آلات قدیمی‌تر یا ساده‌تر. معمولاً تک سیم هستند (بدنه به عنوان اتصال منفی عمل می‌کند).
• ظاهر: معمولاً کوچک و دارای یک پین (تک فیش) برای اتصال سیم است.

۲. فشنگی نوع فرستنده (Pressure Sender/Transmitter)

• ساختار و عملکرد: این نوع پیچیده‌تر است. داخل آن یک دیافراگم وجود دارد که به یک مقاومت متغیر ( رئوستا) متصل است. با تغییر فشار روغن، موقعیت دیافراگم تغییر کرده و باعث تغییر مقاومت الکتریکی در سنسور می‌شود.
• خروجی: یک سیگنال آنالوگ متغیر. این سیگنال به گیج فشار روغن روی داشبورد فرستاده می‌شود و عقربه را متناسب با فشار لحظه‌ای روغن حرکت می‌دهد.
• کاربرد: در ماشین‌آلاتی که نیاز به نمایش دقیق فشار روغن دارند (مانند لودرها، بیل‌ها و موتورهای دیزل سنگین).
• ظاهر: معمولاً بزرگتر از نوع سوئیچ بوده و ممکن است یک یا دو پین اتصال داشته باشد. در مدل‌های جدیدتر، خروجی می‌تواند به صورت ولتاژ یا جریان باشد.

۳. فشنگی ترکیبی (Switch & Sender Combo)

• ساختار و عملکرد: این نوع، عملکرد هر دو مدل بالا را در یک بدنه ترکیب می‌کند. دارای دو مدار داخلی مجزا است: یکی برای روشن/خاموش کردن چراغ هشدار و دیگری برای ارسال سیگنال به گیج نمایشگر.
• خروجی: هم سیگنال ON/OFF برای چراغ و هم سیگنال آنالوگ برای گیج.
• کاربرد: بسیار رایج در ماشین‌آلات راه‌سازی و کامیون‌ها.
• ظاهر: معمولاً دارای دو یا سه پین (فیش) برای اتصالات جداگانه است.

مشکلات و علائم خرابی فشنگی فشار روغن

1. روشن ماندن چراغ روغن با وجود کارکرد عادی موتور:

• شایع‌ترین علامت خرابی.
• علت: خرابی داخلی فشنگی (نوع سوئیچ) که باعث می‌شود کنتاکت‌ها حتی تحت فشار روغن نیز از هم جدا نشوند. یا خرابی در مدار سنسور (نوع فرستنده).
• هشدار جدی: قبل از اینکه فشنگی را مقصر بدانید، باید حتماً فشار واقعی روغن با گیج مکانیکی تست شود! ممکن است واقعاً فشار روغن پایین باشد.

2. چشمک زدن چراغ روغن (مخصوصاً در دور آرام):

• علت: این حالت می‌تواند اولین نشانه ضعیف شدن اویل پمپ، کثیفی فیلتر روغن، پایین بودن سطح روغن یا استفاده از روغن نامناسب (بیش از حد رقیق) باشد. اگر از سلامت این موارد مطمئن هستید، خود فشنگی ممکن است در آستانه خرابی باشد.

3. کار نکردن گیج فشار روغن یا نمایش عدد اشتباه:

• علت: خرابی فشنگی نوع فرستنده (Sender). عقربه روی صفر می‌ماند یا در یک موقعیت ثابت گیر می‌کند یا اعداد غیرمنطقی نشان می‌دهد.

4. روشن نشدن چراغ روغن هنگام باز بودن سوئیچ (قبل از استارت):

• علت: سوختن خود فشنگی، سوختن لامپ چراغ هشدار، قطعی در سیم‌کشی یا مشکل در پنل.

5. نشتی روغن از فشنگی:

• علت: ترک خوردن بدنه پلاستیکی یا فلزی فشنگی یا خرابی واشر آب‌بندی آن. این نشتی می‌تواند باعث کثیفی و اختلال در اتصال الکتریکی شود.

نحوه تست و عیب‌یابی

1. بازرسی چشمی: ابتدا از نظر نشتی روغن و سلامت کانکتور و سیم‌کشی، فشنگی را بررسی کنید.
2. تست با گیج مکانیکی: مهم‌ترین و اولین قدم! فشنگی را از روی بلوک سیلندر باز کنید و یک گیج فشار روغن مکانیکی معتبر به جای آن ببندید. موتور را روشن کرده و فشار روغن را در دور آرام و دور بالا چک کنید. آن را با مقادیر استاندارد ذکر شده در دفترچه راهنمای موتور مقایسه کنید.

• اگر فشار با گیج مکانیکی نرمال بود، پس فشنگی معیوب است و باید تعویض شود.
• اگر فشار با گیج مکانیکی پایین بود، مشکل جدی است و به موتور مربوط می‌شود (اویل پمپ، یاتاقان‌ها، سطح روغن و…).

3. تست الکتریکی (برای فشنگی نوع سوئیچ):

• سیم را از فشنگی جدا کنید. با مولتی‌متر (در حالت تست پیوستگی یا بوق)، اتصال بین پین فشنگی و بدنه موتور را چک کنید.
• موتور خاموش: باید اتصال برقرار باشد (صدای بوق شنیده شود).
• موتور روشن: اتصال باید قطع شود.
• اگر نتایج غیر از این بود، فشنگی خراب است.

نکته پایانی: فشنگی فشار روغن قطعه‌ای ارزان‌قیمت با وظیفه‌ای بسیار بزرگ است. در صورت مشاهده هرگونه علامت مشکوک، در بررسی و تعویض آن تعلل نکنید، زیرا هزینه نادیده گرفتن آن می‌تواند به قیمت تعمیر کامل موتور تمام شود.