به طور کامل و جامع به بررسی سوپاپ‌های دود و هوا (Intake and Exhaust Valves) برای موتورهای لودر چینی مدل ZL50 می‌پردازیم. این قطعات نقشی حیاتی در تنفس و عملکرد موتور دارند.سوپاپ دود و هوا موتور لودر چینی ZL50

۱. سوپاپ دود و هوا چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟

سوپاپ‌ها (که در زبان عامیانه “سِپاپ” یا “سوپاپ” هم گفته می‌شود) در واقع درهای ورود و خروج به سیلندر موتور هستند. هر سیلندر در موتورهای دیزلی لودرهای ZL50 حداقل دارای دو سوپاپ است:

1. سوپاپ هوا (Intake Valve):

• وظیفه: این سوپاپ مانند “درِ ورودی” عمل می‌کند. در مرحله مکش (Intake Stroke)، این سوپاپ باز می‌شود تا هوای تمیز و فشرده‌شده توسط توربوشارژر بتواند با قدرت وارد سیلندر شود.
• مشخصات ظاهری: سوپاپ هوا معمولاً بشقابک بزرگ‌تری نسبت به سوپاپ دود دارد. این به دلیل این است که ورود هوا به سیلندر به راحتی و با کمترین مقاومت ممکن انجام شود. جنس آن نیز طوری است که مقاومت خوبی در برابر سایش داشته باشد.

2. سوپاپ دود (Exhaust Valve):

• وظیفه: این سوپاپ “درِ خروجی” سیلندر است. پس از مرحله احتراق، این سوپاپ باز می‌شود تا دود و گازهای داغ حاصل از انفجار با فشار از سیلندر خارج شده و به سمت منیفولد دود و اگزوز هدایت شوند.
• مشخصات ظاهری: بشقابک آن کوچک‌تر از سوپاپ هوا است. اما جنس آن بسیار مقاوم‌تر است، زیرا باید دمای فوق‌العاده بالای گازهای خروجی (گاهی تا $800$ درجه سانتی‌گراد) را تحمل کند. به همین دلیل معمولاً از آلیاژهای خاص و مقاوم به حرارت (مانند آلیاژهای نیکل-کروم) ساخته می‌شود.سوپاپ دود و هوا موتور لودر چینی ZL50

به طور خلاصه: عملکرد هماهنگ و دقیق این دو سوپاپ، تنفس صحیح موتور را تضمین کرده و مستقیماً بر قدرت، مصرف سوخت و آلایندگی آن تأثیر می‌گذارد.

۲. انواع موتور در لودرهای ZL50 و تفاوت سوپاپ‌ها

همانطور که قبلاً اشاره شد، لودرهای ZL50 عمدتاً از دو نوع موتور استفاده می‌کنند:

• موتور ویچای (Weichai) مدل WD615: بسیار رایج و شناخته شده.
• موتور شانگهای دیزل (Shanghai Diesel) مدل C6121 (طرح کاترپیلار 3306): نیز کاربرد گسترده‌ای دارد.

نکته مهم: سوپاپ‌های این دو موتور یکسان نیستند و نمی‌توان آن‌ها را به جای یکدیگر استفاده کرد. ابعاد، طول ساقه (Stem)، قطر بشقابک (Head) و زاویه نشیمنگاه (Seat Angle) آن‌ها با هم متفاوت است. بنابراین، هنگام خرید حتماً باید مدل دقیق موتور را به فروشنده اعلام کنید.

۳. علائم خرابی سوپاپ‌ها

خرابی سوپاپ‌ها می‌تواند به شکل‌های مختلفی بروز کند:

1. سوختن سوپاپ (Burnt Valve):

• علت: به دلیل حرارت بیش از حد، لبه‌های بشقابک سوپاپ (مخصوصاً سوپاپ دود) ذوب شده یا ترک می‌خورد و دیگر نمی‌تواند سیلندر را به خوبی آب‌بندی کند.
• علائم:
• کاهش شدید قدرت و کشش موتور، به خصوص در یک یا چند سیلندر خاص.
• بد کار کردن و لرزش موتور (ریپ زدن)، زیرا یکی از سیلندرها کمپرس لازم را ندارد.
• صدای “فِس فِس” یا خروج هوا از اگزوز (در صورت خرابی سوپاپ دود) یا از ورودی هوا (در صورت خرابی سوپاپ هوا).
• افزایش مصرف سوخت.
• “عطسه زدن” یا آتش در منیفولد هوا (Backfire).

2. کج شدن سوپاپ (Bent Valve):

• علت: این اتفاق معمولاً به دلیل یک مشکل مکانیکی جدی رخ می‌دهد، مانند پاره شدن تسمه تایم یا رد کردن دنده‌های تایمینگ. در این حالت، زمان‌بندی حرکت پیستون و سوپاپ به هم می‌ریزد و پیستون در مسیر بالا آمدن خود به سوپاپی که هنوز باز است برخورد کرده و آن را کج می‌کند.سوپاپ دود و هوا موتور لودر چینی ZL50
• علائم: صدای ضربه شدید و ناگهانی از موتور و خاموش شدن آن. این نوع خرابی معمولاً پرهزینه است و نیاز به باز کردن کامل سرسیلندر دارد.

3. خرابی گاید و سیت سوپاپ (Valve Guide & Seat):

• گاید (Guide): لوله‌ای است که ساقه سوپاپ در آن حرکت می‌کند. اگر گشاد شود، سوپاپ لق شده و روغن از آن به داخل سیلندر نشت می‌کند. علامت آن دود آبی در هنگام استارت اولیه است.
• سیت (Seat): حلقه‌ای فلزی در سرسیلندر است که بشقابک سوپاپ روی آن می‌نشیند تا سیلندر را آب‌بندی کند. خرابی یا فرسودگی آن باعث نشت کمپرس و علائمی شبیه به سوختن سوپاپ می‌شود.

4. چسبیدن سوپاپ (Sticking Valve):

• علت: به دلیل تجمع کربن و دوده روی ساقه سوپاپ، سوپاپ نمی‌تواند به راحتی در گاید خود حرکت کند و گاهی در حالت باز گیر می‌کند.
• علائم: مشابه سوختن سوپاپ، اما ممکن است موقتی باشد.

۴. دلایل اصلی خرابی سوپاپ

• حرارت بیش از حد موتور (Overheating): اصلی‌ترین دشمن سوپاپ‌ها، به خصوص سوپاپ دود.
• تنظیم نبودن فیلر سوپاپ (Valve Lash): اگر فاصله (لقی) بین اسبک و انتهای سوپاپ صحیح نباشد (خیلی سفت یا خیلی شل)، سوپاپ به درستی نمی‌نشیند، داغ می‌کند و می‌سوزد.
• کیفیت پایین سوخت: سوخت نامرغوب باعث احتراق ناقص و رسوب کربن می‌شود.
• مشکلات سیستم خنک‌کاری: هر عاملی که باعث داغ شدن موتور شود، به سوپاپ‌ها آسیب می‌زند.
• کارکرد طولانی مدت: سوپاپ‌ها قطعات مصرفی هستند و پس از هزاران ساعت کار فرسوده می‌شوند.
• مشکلات تایمینگ موتور: همانطور که گفته شد، می‌تواند منجر به کج شدن سوپاپ شود.

۵. راهنمای خرید و تعویض

• خرید:

• همیشه “یک دست کامل” سوپاپ برای موتور تهیه کنید (مثلاً برای موتور 6 سیلندر، 6 سوپاپ هوا و 6 سوپاپ دود).

• هنگام تعویض سوپاپ‌ها، خرید قطعات جانبی آن نیز الزامی است:

• گاید سوپاپ (Valve Guide)

• لاستیک ساق سوپاپ (Valve Stem Seal): برای جلوگیری از نشت روغن.

• واشر سرسیلندر (Cylinder Head Gasket): زیرا برای تعویض سوپاپ باید سرسیلندر باز شود.

• از برندهای معتبر و باکیفیت خرید کنید. سوپاپ قطعه‌ای نیست که بتوان روی کیفیت آن ریسک کرد.

• تعویض:

• تعویض سوپاپ یک فرآیند کاملاً تخصصی است و باید توسط مکانیک ماهر انجام شود.

• سرسیلندر از روی موتور باز می‌شود.

• سوپاپ‌های قدیمی به همراه فنرها و خارها خارج می‌شوند.

• سیت و گاید سوپاپ‌ها توسط تراشکار بررسی و در صورت نیاز تعویض یا “آب‌بندی” می‌شوند. (فرآیند آب‌بندی سیت برای کمپرس کامل موتور حیاتی است).

• سوپاپ‌های جدید به همراه لاستیک ساق نو نصب می‌شوند.

• پس از بستن سرسیلندر با واشر جدید و با گشتاور صحیح، فیلرگیری دقیق سوپاپ‌ها آخرین و یکی از مهم‌ترین مراحل است.

جمع‌بندی: مراقبت از سیستم خنک‌کاری و انجام سرویس‌های دوره‌ای مانند تنظیم فیلر سوپاپ، بهترین راه برای افزایش عمر این قطعات کلیدی موتور است.سوپاپ دود و هوا موتور لودر چینی ZL50