“دنده هرزگرد چرخ لودر ولوو L120E”.

این قطعه، یکی دیگر از اجزای کلیدی مجموعه دنده سیاره‌ای (فاینال درایو) در توپی چرخ لودر L120E است. در ادامه به صورت دقیق و کامل به بررسی آن می‌پردازیم.

1. “دنده هرزگرد” در فاینال درایو چیست؟ (نام صحیح: دنده سیاره‌ای)

نام فنی و دقیق این قطعه “دنده سیاره‌ای” (Planet Gear) است. اما به دلیل نوع حرکتشان، در زبان عامیانه و در بازار به آن‌ها “دنده هرزگرد” نیز می‌گویند.

• چرا به آن سیاره‌ای می‌گویند؟ در مجموعه دنده سیاره‌ای، این دنده‌ها مانند سیاره‌هایی عمل می‌کنند که همزمان به دور خود می‌چرخند و به دور یک مرکز (دنده خورشیدی) نیز گردش می‌کنند.
• چرا به آن هرزگرد می‌گویند؟ چون این دنده‌ها روی یک محور (پین) در داخل قفسه (Carrier) به صورت هرز می‌چرخند. البته این “هرز چرخیدن” کاملاً کنترل شده است و وظیفه اصلی انتقال قدرت را بر عهده دارد.

در هر چرخ لودر L120E، معمولاً 3 تا 5 عدد از این دنده‌های سیاره‌ای (هرزگرد) وجود دارد که به صورت مساوی در اطراف دنده خورشیدی قرار گرفته‌اند.

در تصویر بالا، دنده‌های سیاره‌ای (Planet Gears) مشخص شده‌اند. آنها بین دنده خورشیدی (Sun Gear) و دنده رینگی (Ring Gear) قرار دارند.

2. وظیفه اصلی دنده‌های سیاره‌ای (هرزگرد)

این دنده‌ها نقش حیاتی در مکانیسم کاهش دور و افزایش گشتاور دارند. عملکرد آن‌ها به این صورت است:

1. دریافت نیرو از دنده خورشیدی: دنده خورشیدی (که نیرو را از پلوس می‌گیرد) می‌چرخد و دندانه‌های آن، دنده‌های سیاره‌ای را به چرخش در می‌آورد.
2. انتقال نیرو به دنده رینگی: همزمان که دنده‌های سیاره‌ای به دور خود می‌چرخند، با دندانه‌های داخلی دنده رینگی (Ring Gear) نیز درگیر هستند. از آنجایی که دنده رینگی به پوسته توپی چرخ (Hub Housing) ثابت شده و نمی‌چرخد، این درگیری باعث می‌شود کل مجموعه قفسه (Planet Carrier) مجبور به چرخیدن به دور دنده خورشیدی شود.
3. حرکت دادن چرخ: قفسه سیاره‌ای مستقیماً به توپی چرخ و رینگ متصل است. بنابراین، چرخش قفسه باعث چرخش کل چرخ لودر می‌شود.

نتیجه کلیدی: این مکانیسم پیچیده باعث می‌شود که سرعت دورانی بالای پلوس، به سرعت دورانی بسیار کمتر اما با گشتاور (نیروی) فوق‌العاده زیاد در چرخ تبدیل شود. تقسیم نیرو بین چندین دنده سیاره‌ای (3 تا 5 عدد) باعث می‌شود فشار روی هر دنده کاهش یافته و کل مجموعه قادر به تحمل بارهای بسیار سنگین باشد.

3. علائم خرابی دنده سیاره‌ای (هرزگرد)

خرابی این دنده‌ها علائم بسیار مشابهی با خرابی دنده خورشیدی دارد، زیرا همه این قطعات در یک مجموعه کار می‌کنند.

• صدای تق تق شدید از چرخ: این شایع‌ترین علامت است. شکستن یک یا چند دندانه از یک دنده سیاره‌ای باعث ایجاد صدای ضربه در هر بار چرخش چرخ می‌شود. این صدا معمولاً ریتمیک است و با سرعت حرکت، تندتر می‌شود.
• قفل کردن و رد کردن چرخ: اگر یک دنده شکسته باشد، ممکن است چرخ برای لحظه‌ای قفل کند و سپس با یک ضربه شدید “رد کند” و به حرکت ادامه دهد. این وضعیت بسیار خطرناک است و باید فوراً دستگاه متوقف شود.
• لرزش شدید: خرابی بلبرینگ‌های سوزنی داخل دنده سیاره‌ای یا شکستگی خود دنده، باعث لرزش شدید در چرخ می‌شود.
• وجود براده‌های بزرگ فلزی در روغن: در هنگام تخلیه روغن فاینال درایو، وجود تکه‌های شکسته فلز یا براده‌های درشت، تقریباً به طور قطع نشانه شکستگی دندانه‌هاست.

4. دلایل اصلی خرابی دنده‌های سیاره‌ای

1. خرابی بلبرینگ سوزنی (Needle Bearing): شایع‌ترین علت! هر دنده سیاره‌ای بر روی یک پین (محور) از طریق یک بلبرینگ سوزنی می‌چرخد. این بلبرینگ‌ها قطعات بسیار حساسی هستند. اگر روغن‌کاری ضعیف باشد یا روغن آلوده شود، این بلبرینگ‌ها به سرعت خراب می‌شوند. خرابی بلبرینگ باعث لقی دنده، خروج آن از تنظیم و در نهایت شکستن دندانه‌های آن یا دنده‌های مجاور (خورشیدی و رینگی) می‌شود.
2. مشکلات روانکاری: همانند دنده خورشیدی، سطح پایین روغن، کیفیت نامناسب روغن یا آلودگی آن، دشمن اصلی این دنده‌هاست.
3. شوک و بار بیش از حد: ضربه‌های ناگهانی (مانند افتادن در چاله با بار سنگین) یا فشارهای بیش از حد می‌تواند باعث شکستگی آنی دندانه‌ها شود.

5. نکات بسیار مهم در تعمیر و تعویض

• تعویض به صورت مجموعه کامل (Set): اکیداً توصیه می‌شود که اگر یکی از دنده‌های سیاره‌ای خراب شد، تمام دنده‌های سیاره‌ای آن چرخ به همراه بلبرینگ‌های سوزنی و پین‌هایشان به صورت یکجا تعویض شوند.

• چرا؟ چون همه این دنده‌ها به یک اندازه کار کرده‌اند و فرسوده شده‌اند. اگر فقط یکی را تعویض کنید، دنده نو فشار بیشتری را تحمل می‌کند و دنده‌های قدیمی نیز به زودی خراب شده و ممکن است به دنده نو آسیب برسانند.

• بررسی دقیق سایر قطعات: هنگام تعویض دنده‌های سیاره‌ای، حتماً دنده خورشیدی (سر پلوس) و دنده رینگی را از نظر پریدگی، ترک یا سایش غیرعادی به دقت بررسی کنید. یک دندانه شکسته از دنده سیاره‌ای می‌تواند در سیستم چرخیده و به سایر دنده‌ها آسیب زده باشد.

• استفاده از قطعه اصلی (Genuine): به دلیل نقش حیاتی و تنش بالا، استفاده از دنده‌های سیاره‌ای و بلبرینگ‌های اصلی ولوو یا برندهای OEM تضمین‌کننده عمر طولانی و عملکرد صحیح سیستم است.

• تمیزکاری کامل: قبل از مونتاژ قطعات نو، پوسته داخلی هاب (توپی) را به طور کامل از هرگونه براده فلزی و روغن کهنه تمیز کنید. باقی ماندن حتی یک براده کوچک می‌تواند کل مجموعه نو را به سرعت خراب کند.

نتیجه‌گیری:

دنده‌های هرزگرد (سیاره‌ای) قلب تپنده افزایش گشتاور در چرخ لودر L120E هستند. سلامت آن‌ها به شدت به سلامت بلبرینگ‌های سوزنی‌شان و کیفیت روغن فاینال درایو وابسته است. در صورت مشاهده هرگونه علامت خرابی، اقدام فوری و تعویض مجموعه کامل این دنده‌ها، بهترین راه برای جلوگیری از آسیب‌های گسترده‌تر و هزینه‌های گزاف بعدی است.