کی از پرکاربردترین و شناخته‌شده‌ترین کامیون‌های مونتاژ داخل در چند دهه اخیر، یعنی کامیون البرز (دانگ فنگ T375) و قلب تپنده آن، توربوشارژ، می‌رویم.

تحلیل توربوشارژ این کامیون اهمیت زیادی دارد، زیرا بخش بزرگی از ناوگان حمل و نقل کشور را تشکیل می‌دهد و بسیاری از رانندگان و تعمیرکاران با آن سر و کار دارند.

تحلیل جامع توربوشارژ کامل کامیون البرز (دانگ فنگ T375)

کامیون البرز که در واقع نسخه مونتاژی سایپا دیزل از کامیون دانگ فنگ T375 چین است، در دو مدل اصلی تک و جفت محور در ایران عرضه شده است. قلب تپنده این کامیون، یک موتور قدرتمند ساخت شرکت کامینز چین است.

۱. مشخصات موتور و نوع توربوشارژ

• موتور: کامیون البرز به موتور معروف Cummins ISLe 375 مجهز است.
• کد موتور: ISLe 375-30 (عدد 375 نشان‌دهنده قدرت تقریبی اسب بخار و 30 نشان‌دهنده استاندارد آلایندگی یورو 3 است).
• مشخصات: این یک موتور 6 سیلندر خطی با حجم 8.9 لیتر (8900 سی‌سی) است.
• سیستم تنفس: این موتور به صورت استاندارد از سیستم توربوشارژ و اینترکولر (Turbocharged & Intercooled) استفاده می‌کند.
• نوع توربوشارژ: موتور کامینز ISLe 375 در کامیون البرز از یک توربوشارژ مجهز به وست‌گیت (Wastegate Turbocharger) استفاده می‌کند.
• سازنده: توربوشارژهای اصلی این موتورها معمولاً ساخت شرکت Holset (که متعلق به خود کامینز است) هستند. مدل‌های رایج برای این موتور شامل سری Holset HX40W یا مدل‌های مشابه می‌شود.
• وست‌گیت (Wastegate): این یک جزء بسیار مهم در توربوشارژ این کامیون است. وست‌گیت یک سوپاپ کنترلی است که در پوسته توربین قرار دارد. وظیفه آن، کنترل حداکثر فشار بوست (فشار هوای فشرده) است. وقتی فشار بوست به حد معینی می‌رسد، وست‌گیت باز شده و اجازه می‌دهد بخشی از گازهای اگزوز، چرخ توربین را دور زده و مستقیماً وارد اگزوز شوند. این کار از چرخش بیش از حد توربو (Overspeeding) و افزایش بی‌رویه فشار که می‌تواند به موتور آسیب بزند، جلوگیری می‌کند.

۲. وظیفه و اهمیت توربوشارژ در کامیون البرز

1. تولید قدرت و گشتاور بالا: موتور 8.9 لیتری کامینز به لطف توربوشارژ Holset می‌تواند به قدرت 375 اسب بخار و گشتاور بسیار بالای حدود 1550 نیوتن‌متر دست یابد. این گشتاور برای کشیدن بارهای سنگین در جاده‌های ایران ضروری است.
2. کنترل دقیق قدرت: وجود وست‌گیت به واحد کنترل الکترونیکی موتور (ECU) اجازه می‌دهد تا فشار بوست را با دقت مدیریت کند. این امر به بهینه‌سازی عملکرد موتور در شرایط مختلف بار و دور موتور کمک می‌کند.
3. کاهش “لگ” توربو (Turbo Lag): طراحی توربوشارژ و وجود وست‌گیت به کاهش تأخیر اولیه در عملکرد توربو کمک می‌کند و باعث می‌شود کامیون واکنش سریع‌تری به پدال گاز نشان دهد.
4. راندمان سوخت و کاهش آلایندگی: با فشرده‌سازی بهینه هوا، احتراق کامل‌تر انجام شده و در نتیجه مصرف سوخت کاهش و استاندارد آلایندگی یورو 3 تأمین می‌شود.

۳. ساختار و اجزای توربوشارژ کامل البرز (Holset HX40W)

توربوشارژ کامل این کامیون شامل اجزای زیر است:

1. پوسته توربین (Turbine Housing): بخش چدنی که گازهای داغ اگزوز را به سمت چرخ توربین هدایت می‌کند. محل قرارگیری سوپاپ و عملگر وست‌گیت در این پوسته است.
2. پوسته کمپرسور (Compressor Housing): بخش آلومینیومی حلزونی شکل که هوای تمیز را از فیلتر مکیده و پس از فشرده‌سازی به سمت اینترکولر می‌فرستد.
3. کارتریج (CHRA – Center Hub Rotating Assembly):

• قلب توربو که شامل شفت اصلی، چرخ توربین، چرخ کمپرسور و سیستم یاتاقان‌بندی است.
• روانکاری: مانند سایر توربوهای سنگین، توسط روغن موتور که تحت فشار از بلوک موتور به آن پمپ می‌شود، روانکاری و خنک‌کاری می‌شود.

4. عملگر وست‌گیت (Wastegate Actuator):

• یک قوطی فلزی کوچک که در کنار توربوشارژ نصب شده است. داخل آن یک دیافراگم و یک فنر وجود دارد.
• یک شلنگ کوچک، فشار هوای خروجی از کمپرسور (فشار بوست) را به این عملگر می‌رساند.
• وقتی فشار بوست به حد تنظیم شده (توسط سفتی فنر) می‌رسد، بر دیافraگم غلبه کرده و میله متصل به آن را به حرکت در می‌آورد. این میله، دریچه وست‌گیت داخل پوسته توربین را باز می‌کند.

۴. علائم خرابی توربوشارژ در کامیون البرز

رانندگان و تعمیرکاران این کامیون باید به این علائم دقت کنند:

1. افت شدید قدرت (شایع‌ترین علامت): کامیون در سربالایی‌ها به شدت کم می‌آورد و به اصطلاح “خفه می‌کند”. این می‌تواند به دلیل خرابی خود توربو یا گیر کردن وست‌گیت در حالت باز باشد. اگر وست‌گیت باز بماند، گازهای اگزوز به جای چرخاندن توربین، فرار می‌کنند و توربو بوست کافی تولید نمی‌کند.
2. دود سیاه بیش از حد: اگر توربو به درستی کار نکند، هوای کافی به موتور نمی‌رسد. در نتیجه، نسبت سوخت به هوا به هم خورده و سوخت اضافی به صورت دود سیاه از اگزوز خارج می‌شود.
3. دود آبی از اگزوز: نشانه قطعی روغن‌سوزی از کاسه‌نمدهای داخلی توربوشارژ.
4. صدای جیغ یا زوزه غیرعادی: این صدای خطرناک نشان‌دهنده آسیب به یاتاقان‌ها و احتمال برخورد پره‌ها با پوسته است. موتور باید فوراً خاموش شود.
5. نوسان قدرت یا “کپ کردن”: اگر عملگر وست‌گیت خراب باشد یا دریچه آن گیر داشته باشد، ممکن است فشار بوست نوسان کند و راننده احساس کند قدرت کامیون کم و زیاد می‌شود.
6. کاهش روغن موتور: اگر روغن موتور بدون نشتی خارجی کم می‌شود، توربوشارژ یکی از متهمان اصلی است.
7. کدهای خطا در ECU: در کامیون البرز که دارای سیستم مدیریت موتور الکترونیکی است، خرابی توربو یا عملکرد نادرست آن (مثلاً فشار بوست بیش از حد یا کمتر از حد) می‌تواند کدهای خطای مشخصی را در حافظه ECU ثبت کند که با دستگاه دیاگ قابل خواندن است.

۵. نکات کلیدی نگهداری و تعویض

• قانون طلایی خنک کردن: همیشه قبل از خاموش کردن موتور، به خصوص پس از طی مسیر طولانی یا حرکت در سربالایی، اجازه دهید موتور 3 تا 5 دقیقه درجا کار کند. این کار عمر توربوشارژ را به شدت افزایش می‌دهد.
• تعویض به موقع فیلترها: فیلتر روغن، فیلتر گازوئیل و به خصوص فیلتر هوا باید به طور منظم و با نمونه‌های باکیفیت تعویض شوند. ورود گرد و خاک به توربوشارژ، قاتل اصلی آن است.
• بررسی شلنگ‌ها و بست‌ها: تمام شلنگ‌های ورودی هوا از فیلتر به توربو و از توربو به اینترکولر و موتور باید کاملاً سالم و بست‌های آن‌ها محکم باشد. هرگونه نشتی هوا در این مسیر، باعث ورود گرد و خاک و کاهش راندمان می‌شود.
• بررسی عملگر وست‌گیت: در هنگام سرویس، می‌توان حرکت آزادانه میله عملگر وست‌گیت را بررسی کرد تا از گیر نبودن آن اطمینان حاصل شود.
• استفاده از قطعات اصلی: هنگام تعویض، استفاده از توربوشارژ کامل یا کارتریج اصلی Holset یا برندهای معتبر دیگر، تضمین کننده دوام و عملکرد صحیح است.

نتیجه‌گیری

توربوشارژ کامل کامیون البرز (کامینز ISLe 375) یک قطعه حیاتی و پیشرفته است که با استفاده از تکنولوژی وست‌گیت، قدرت و گشتاور بالای موتور را به صورت کنترل‌شده و بهینه تولید می‌کند. سلامت آن مستقیماً به روانکاری صحیح، هوای ورودی تمیز، و رعایت اصول خاموش کردن موتور بستگی دارد. تشخیص به موقع علائم خرابی مانند افت قدرت ناگهانی، دود غیرعادی یا صداهای عجیب، می‌تواند از آسیب‌های جدی‌تر به موتور و هزینه‌های سنگین تعمیرات جلوگیری کند.