یکی از قطعات کلیدی و در عین حال ساده اما حیاتی در موتور بیل مکانیکی دوسان سولار 230 (Doosan Solar 230LC-V) می‌رویم: ترموستات (Thermostat).

خرابی این قطعه کوچک می‌تواند منجر به مشکلات بزرگی مانند جوش آوردن موتور، افزایش مصرف سوخت، و کاهش چشمگیر عمر موتور شود. در ادامه به صورت جامع و فنی به بررسی ترموستات این مدل بیل مکانیکی می‌پردازیم.

۱. ترموستات چیست و چه وظیفه‌ای دارد؟

ترموستات یک شیر مکانیکی حساس به دما است که در مسیر سیستم خنک‌کاری موتور، بین موتور و رادیاتور قرار می‌گیرد. وظیفه اصلی آن، تنظیم و ثابت نگه داشتن دمای کاری موتور در یک محدوده بهینه است.

نحوه عملکرد:

این قطعه شامل یک محفظه کوچک حاوی یک نوع موم (Wax) مخصوص است که در دمای مشخصی منبسط می‌شود.

• وقتی موتور سرد است: موم داخل ترموستات منقبض است و شیر آن بسته باقی می‌ماند. این کار جلوی عبور مایع خنک‌کننده (آب و ضدیخ) از موتور به سمت رادیاتور را می‌گیرد. مایع فقط در داخل بلوک موتور و سرسیلندر گردش می‌کند (مسیر بای‌پس) تا موتور به سرعت گرم شده و به دمای بهینه خود برسد.
• وقتی موتور به دمای کاری می‌رسد (حدود 82 تا 90 درجه سانتی‌گراد): موم داخل محفظه منبسط شده، یک پین را به جلو هل می‌دهد و شیر ترموستات باز می‌شود. با باز شدن شیر، مایع خنک‌کننده داغ از موتور خارج شده و برای خنک شدن به سمت رادیاتور جریان می‌یابد و مایع خنک‌تر از رادیاتور جایگزین آن می‌شود.

چرا این کار مهم است؟

یک موتور دیزل برای داشتن بهترین راندمان، کمترین آلایندگی و کمترین فرسایش، باید در یک دمای مشخص و ثابت کار کند.

• موتور خیلی سرد: سوخت به خوبی تبخیر نمی‌شود، احتراق ناقص است، مصرف سوخت بالا می‌رود و روغن موتور غلیظ باقی مانده و روانکاری به درستی انجام نمی‌شود.
• موتور خیلی داغ (جوش آوردن): روغن موتور خاصیت خود را از دست می‌دهد، قطعات فلزی بیش از حد منبسط می‌شوند، احتمال تاب برداشتن سرسیلندر و سوختن واشر سرسیلندر به شدت بالا می‌رود و آسیب‌های جبران‌ناپذیری به موتور وارد می‌شود.

<p style=“text-align: center;”>

<img src=“https://i.imgur.com/HqP3P3N.jpg” alt=“نحوه عملکرد ترموستات در موتور” width=“700”>

<br>

<em>تصویر ۱: شماتیک عملکرد ترموستات در حالت بسته (موتور سرد) و باز (موتور گرم).</em>

</p>

۲. مشخصات ترموستات برای دوسان سولار 230

بیل مکانیکی Doosan Solar 230LC-V معمولاً از موتور دیزل دوسان مدل DB58TIS استفاده می‌کند. مشخصات ترموستات برای این موتور به شرح زیر است:

• دمای شروع به باز شدن (Opening Temperature): معمولاً حدود 82∘C82^\circ C82∘C (۱۸۰ درجه فارنهایت) است.
• دمای باز شدن کامل (Fully Open Temperature): حدود 95∘C95^\circ C95∘C (۲۰۳ درجه فارنهایت) است.
• شماره فنی (Part Number): شماره فنی قطعه اصلی (OEM) برای ترموستات این مدل موتور اغلب یکی از کدهای زیر است (بسته به سال ساخت و سری موتور ممکن است تفاوت‌های جزئی وجود داشته باشد):
• 65.06401-6040
• 65.06401-6042
• 401-00431

نکته بسیار مهم: همیشه هنگام خرید، شماره فنی را با کاتالوگ قطعات مربوط به شماره سریال دستگاه خود چک کنید تا از تطابق کامل آن مطمئن شوید.

<p style=“text-align: center;”>

<img src=“https://i.imgur.com/4QzJc0v.jpg” alt=“نمونه ترموستات موتور دوسان DB58” width=“400”>

<br>

<em>تصویر ۲: نمونه‌ای از شکل ظاهری ترموستات مورد استفاده در موتور دوسان DB58TIS.</em>

</p>

۳. علائم خرابی ترموستات

خرابی ترموستات معمولاً به دو شکل اتفاق می‌افتد:

الف) گیر کردن در حالت بسته (Stuck Closed):

این خطرناک‌ترین نوع خرابی است. ترموستات حتی پس از گرم شدن موتور باز نمی‌شود و مایع خنک‌کننده در موتور حبس می‌شود و به رادیاتور نمی‌رسد.

• علائم:

1. بالا رفتن سریع آمپر آب و جوش آوردن موتور: این اولین و واضح‌ترین علامت است. عقربه دما به سرعت به سمت ناحیه قرمز حرکت می‌کند.
2. داغ بودن شیلنگ بالایی رادیاتور و سرد بودن شیلنگ پایینی: چون مایع داغ به رادیاتور نمی‌رسد، شیلنگ ورودی به رادیاتور (بالایی) بسیار داغ است، اما شیلنگ خروجی از رادیاتور (پایینی) به طور غیرعادی خنک یا ولرم باقی می‌ماند.
3. فعال شدن آلارم دمای آب در کابین.

ب) گیر کردن در حالت باز یا نیمه‌باز (Stuck Open):

در این حالت، شیر ترموستات همیشه باز است و مایع خنک‌کننده از همان ابتدای روشن شدن موتور، به طور مداوم بین موتور و رادیاتور در گردش است.

• علائم:

1. دیر گرم شدن موتور: موتور زمان بسیار زیادی نیاز دارد تا به دمای کاری خود برسد.
2. پایین ماندن آمپر آب: عقربه دما حتی پس از کارکرد طولانی دستگاه، از حد نرمال پایین‌تر است و در ناحیه سرد باقی می‌ماند (مخصوصاً در هوای سرد).
3. افزایش مصرف سوخت: چون موتور در دمای بهینه کار نمی‌کند، راندمان آن کاهش یافته و مصرف سوخت بالا می‌رود.
4. عملکرد نامناسب بخاری کابین: از آنجایی که آب موتور به اندازه کافی داغ نمی‌شود، بخاری کابین نیز گرمای مطلوبی تولید نمی‌کند.

۴. نحوه تست و تعویض ترموستات

تست ساده (بدون باز کردن):

پس از روشن کردن موتور سرد، اجازه دهید چند دقیقه کار کند. سپس شیلنگ بالایی و پایینی رادیاتور را با احتیاط لمس کنید. در ابتدا هر دو باید سرد باشند. با گرم شدن موتور، شیلنگ بالایی باید داغ شود در حالی که شیلنگ پایینی هنوز سرد است. پس از اینکه آمپر آب به محدوده نرمال رسید، شیلنگ پایینی نیز باید به طور ناگهانی شروع به گرم شدن کند. این نشان می‌دهد ترموستات باز شده و کار می‌کند. اگر شیلنگ پایینی هرگز داغ نشد، ترموستات بسته گیر کرده است. اگر هر دو شیلنگ با هم و به آرامی گرم شدند، ترموستات باز گیر کرده است.

تست دقیق (پس از باز کردن):

1. ترموستات را از محفظه خود (Thermostat Housing) که معمولاً در بالای موتور و در محل اتصال شیلنگ بالایی رادیاتور قرار دارد، خارج کنید.
2. آن را در یک ظرف آب سرد قرار دهید به طوری که از یک نخ آویزان باشد و با کف ظرف تماس نداشته باشد.
3. یک دماسنج مناسب در آب قرار دهید.
4. ظرف را روی حرارت قرار دهید و به آرامی آب را گرم کنید.
5. مشاهده کنید که آیا ترموستات در دمای مشخص شده روی بدنه آن (مثلاً 82∘C82^\circ C82∘C) شروع به باز شدن می‌کند یا خیر. اگر باز نشد یا خیلی زودتر باز شد، خراب است و باید تعویض شود.

نکات تعویض:

• هنگام تعویض ترموستات، حتماً واشر یا اورینگ آب‌بندی (Gasket) آن را نیز تعویض کنید تا از نشتی جلوگیری شود.
• پس از نصب ترموستات جدید و بستن اتصالات، سیستم خنک‌کاری را با مخلوط مناسب آب و ضدیخ پر کرده و حتماً هواگیری کنید.

نتیجه‌گیری:

ترموستات یک قطعه ارزان‌قیمت اما با نقشی بسیار حیاتی در سلامت موتور بیل مکانیکی دوسان سولار 230 است. بررسی دوره‌ای و تعویض به موقع آن در صورت مشاهده هر یک از علائم خرابی، از هزینه‌های سنگین تعمیرات اساسی موتور جلوگیری می‌کند. همیشه از قطعه اصلی یا برندهای معتبر افترمارکت برای تعویض استفاده کنید.