یکی از پرکاربردترین و حیاتی‌ترین مجموعه‌های قطعات برای موتورهای مورد استفاده در لودرهای چینی، به خصوص مدل‌هایی با کد ZL30 است. این کد معمولاً به کلاس لودر (ظرفیت 3 تن) اشاره دارد و موتور اصلی که در این دسته از لودرها توسط شرکت‌های مختلف (مانند XCMG, SDLG, Liugong و…) به کار گرفته می‌شود، ویچای دویتر (Weichai Deutz) مدل TD226B-6 است.

این موتور در واقع نسخه‌ی تولید شده تحت لیسانس یا مهندسی معکوس شده از موتور بسیار موفق دویتس (Deutz) سری 226B آلمان است. بنابراین، مشخصات فنی آن شباهت بسیار زیادی به نسخه اصلی آلمانی دارد.

در ادامه، تحلیل جامع و کاملی از کیت سیلندر (بوش، پیستون، رینگ) برای موتور Weichai Deutz TD226B-6 ارائه می‌شود.

تحلیل جامع کیت سیلندر (بوش، پیستون، رینگ) موتور ویچای TD226B-6 (لودر ZL30)

این مجموعه قطعات، قلب تپنده هر سیلندر در این موتور 6 سیلندر خطی و آب-خنک است. عملکرد صحیح و هماهنگ آن‌ها برای تولید قدرت، کنترل مصرف روغن و دوام موتور حیاتی است.

۱. بوش سیلندر (Cylinder Liner / Sleeve)

موتورهای سری 226B، برخلاف موتورهای هوا-خنک قدیمی دویتس، از سیستم آب-خنک و بوش‌های قابل تعویض استفاده می‌کنند.

• نوع بوش: در این موتورها از بوش خشک (Dry Liner) استفاده می‌شود. این بوش‌ها مستقیماً با مایع خنک‌کننده در تماس نیستند، بلکه با فشار بسیار زیاد (Press-fit) در داخل سوراخ‌های سیلندر در بلوک موتور جا زده می‌شوند.
• ساختار ظاهری:
• بدنه اصلی: یک استوانه دقیق و صاف از جنس چدن آلیاژی مقاوم در برابر سایش.
• لبه بالایی (Flange/Collar): برخی از نسخه‌های این بوش‌ها دارای یک لبه کوچک در بالا هستند (Semi-finished) که پس از نصب نیاز به تراشکاری نهایی برای هم‌سطح شدن با بلوک دارند، اما مدل‌های رایج‌تر به صورت تمام شده (Finished) هستند و نیازی به تراشکاری ندارند.
• سطح داخلی: سطح داخلی بوش با دقت بالا سنگ خورده (Honed) و دارای الگوی هاشور متقاطع (Cross-hatch pattern) است. این الگوی میکروسکوپی برای نگه داشتن فیلم روغن جهت روانکاری رینگ‌ها و به حداقل رساندن سایش ضروری است.
• وظیفه:

1. فراهم کردن یک سطح مقاوم در برابر سایش برای حرکت پیستون و رینگ‌ها.
2. انتقال حرارت از پیستون و رینگ‌ها به بلوک سیلندر و سپس به سیستم خنک‌کننده.
3. امکان تعمیر موتور با تعویض بوش‌ها به جای تراشکاری کل بلوک.

• نکات مهم:
• قطر داخلی (Bore): موتور TD226B دارای قطر سیلندر استاندارد $105$ میلی‌متر است.
• نصب: نصب بوش خشک نیازمند ابزار پرس و دقت بسیار بالا است تا بوش به صورت کاملاً عمود و بدون آسیب در جای خود قرار گیرد.

۲. پیستون (Piston)

پیستون در این موتور توربوشارژ، وظیفه تحمل فشار و دمای بسیار بالای احتراق را دارد.

• جنس: از آلیاژهای آلومینیوم-سیلیکون با مقاومت حرارتی بالا ساخته می‌شود.
• ساختار در موتور TD226B-6:
• تاج پیستون (Piston Crown): این موتور از سیستم تزریق مستقیم (Direct Injection) بهره می‌برد. روی تاج پیستون یک محفظه احتراق کاسه‌ای شکل (Combustion Bowl) وجود دارد. شکل این محفظه (معروف به طرح ‘M’) برای ایجاد چرخش بهینه هوا (Swirl) و مخلوط شدن کامل با سوخت پاشیده شده طراحی شده است.
• شیار رینگ‌ها (Ring Grooves): این پیستون دارای ۳ شیار برای رینگ‌ها است. شیار رینگ کمپرسی اول که بیشترین فشار و حرارت را تحمل می‌کند، با یک حلقه فولادی ضد سایش (Alfin Insert) تقویت شده است. این ویژگی برای دوام پیستون در موتورهای توربوشارژ ضروری است.
• سیستم خنک‌کاری پیستون (Piston Cooling): برای کنترل دمای پیستون در زیر بار سنگین، در بلوک موتور نازل‌هایی (Piston Cooling Jets) وجود دارد که روغن را به زیر تاج پیستون می‌پاشند و آن را خنک می‌کنند.
• وظیفه:

1. تبدیل انرژی حاصل از احتراق به نیروی خطی.
2. انتقال نیرو به شاتون از طریق گژن‌پین.
3. آب‌بندی محفظه احتراق به کمک رینگ‌ها.

۳. رینگ‌های پیستون (Piston Rings)

کیت رینگ برای هر پیستون موتور TD226B-6 شامل ۳ رینگ تخصصی است:

1. رینگ کمپرسی اول (Top Compression Ring):

• وظیفه: آب‌بندی اصلی فشار و دمای بالای احتراق.
• شکل و جنس: معمولاً دارای مقطع ذوزنقه‌ای (Keystone Ring) است. این طراحی از گیر کردن رینگ در شیار خود به دلیل تجمع کربن جلوگیری می‌کند. سطح آن نیز با کروم پوشانده شده است.

2. رینگ کمپرسی دوم (Second Compression Ring):

• وظیفه: کمک به آب‌بندی فشار و پاک کردن روغن اضافی از دیواره بوش.
• شکل: معمولاً دارای مقطع مستطیلی با یک پله در لبه پایینی (Taper-faced Napier) است که به آن خاصیت روغن‌روبی می‌دهد.

3. رینگ روغن (Oil Control Ring):

• وظیفه: کنترل دقیق فیلم روغن روی دیواره بوش و بازگرداندن روغن اضافی به کارتل برای جلوگیری از روغن‌سوزی.
• شکل: از نوع فنردار با لبه‌های پوشش داده شده با کروم (Chrome-plated lands) و یک فنر انبساطی در پشت آن (Coil spring expander) که نیروی یکنواختی را به دیواره سیلندر وارد می‌کند.

علائم خرابی و نیاز به تعویض کیت سیلندر در لودر ZL30

• دود آبی یا خاکستری از اگزوز: نشانه‌ی قطعی روغن‌سوزی به دلیل فرسودگی رینگ‌ها یا بوش.
• افت محسوس قدرت: لودر زیر بار “جان ندارد” و به سختی دکل و باکت را بلند می‌کند.
• خروج دود و بخار زیاد از لوله بخار روغن (Breather): علامت کلاسیک فرار کمپرس (Blow-by) از کنار رینگ‌ها.
• مصرف بالای روغن: نیاز به اضافه کردن روغن در فواصل زمانی کوتاه.
• سخت روشن شدن موتور: به خصوص در هوای سرد، به دلیل افت کمپرس.
• وجود روغن در آب رادیاتور یا آب در کارتل روغن: این علامت می‌تواند نشانه ترک در بوش یا خرابی واشر سرسیلندر باشد که معمولاً همزمان با تعمیر موتور بررسی می‌شود.

نکات کلیدی هنگام تعویض کیت موتور ویچای TD226B-6

• خرید کیت کامل و معتبر: همیشه بوش، پیستون و رینگ را به صورت یک کیت کامل تهیه کنید تا از نظر ابعادی و آلیاژی کاملاً هماهنگ باشند. برندهای معتبر چینی یا گزینه‌های افترمارکت باکیفیت (مانند Mahle, KS) را انتخاب کنید.
• کنترل کیفیت قطعات: قبل از نصب، پیستون را داخل بوش (بدون رینگ) امتحان کنید تا لقی آن مناسب باشد. دهانه رینگ‌ها را داخل بوش اندازه‌گیری کنید (Ring End Gap).
• نصب دقیق بوش: از پرس مناسب استفاده کنید و مطمئن شوید که بلوک موتور کاملاً تمیز است.
• جهت پیستون: پیستون‌ها معمولاً دارای یک علامت یا فلش روی تاج هستند که باید به سمت جلوی موتور (سمت فن) نصب شود.
• استفاده از ابزار مخصوص: حتماً از رینگ‌پَهن‌کُن و رینگ‌جمع‌کُن استاندارد استفاده کنید تا رینگ‌ها آسیب نبینند.
• اهمیت گشتاور (Torque): سفت کردن پیچ‌های شاتون و سرسیلندر با ترکمتر و طبق مقادیر و ترتیب اعلام شده در دفترچه تعمیرات موتور، برای دوام و عملکرد صحیح آن حیاتی است.