موتور دویتس 2012 (Deutz 2012) یک موتور دیزل آب-خنک مدرن و بسیار پرکاربرد است که در طیف وسیعی از ماشین‌آلات صنعتی، از جمله لودر ولوو L90E، به کار رفته است. پمپ روغن (Oil Pump) در این موتور نقشی حیاتی و طراحی متفاوتی نسبت به موتورهای قدیمی‌تر مانند دویتس 912 یا کاترپیلار 3408 دارد.

در ادامه، تحلیل فنی کامل و جامعی از اویل پمپ موتور دویتس 2012 ارائه می‌شود.

تحلیل فنی جامع پمپ روغن (Oil Pump) موتور دویتس BF4M/BF6M 2012

موتورهای سری 2012 دویتس (مانند BF6M 2012 C که در لودر L90E استفاده می‌شود) به دلیل راندمان بالا، آلایندگی کم و طراحی کامپکت شناخته می‌شوند. سیستم روانکاری این موتورها برای اطمینان از عملکرد صحیح در سرعت‌ها و بارهای مختلف، به شکلی بهینه طراحی شده است.

۱. نوع و مشخصات پمپ روغن

• نوع پمپ: پمپ دئو-سانتریک (Duo-Centric) یا ژیروتور (Gerotor). این یک تفاوت کلیدی با پمپ‌های دنده‌ای سنتی (Gear Pump) است. پمپ ژیروتور از دو روتور تشکیل شده است: یک روتور داخلی (Inner Rotor) با $n$ دندانه (لوب) و یک روتور خارجی (Outer Rotor) با $n+1$ دندانه.
• مزایای پمپ ژیروتور:
• جریان نرم‌تر و با پالس کمتر: به دلیل مکانیزم عملکردش، جریان روغن یکنواخت‌تری نسبت به پمپ دنده‌ای ایجاد می‌کند.
• بازده حجمی بالاتر: نشتی داخلی کمتری دارد و در دورهای پایین موتور، عملکرد بهتری از خود نشان می‌دهد.
• طراحی فشرده (Compact): فضای کمتری اشغال می‌کند و امکان ادغام آن با قطعات دیگر را فراهم می‌سازد.
• محل قرارگیری: این پمپ به صورت بسیار هوشمندانه‌ای در قاب جلویی موتور (Front Cover) ادغام شده است. میل‌لنگ موتور مستقیماً از مرکز این پمپ عبور کرده و روتور داخلی پمپ مستقیماً توسط پوزه میل‌لنگ (Crankshaft Nose) به حرکت در می‌آید. این طراحی نیاز به دنده‌های واسط را حذف کرده و سیستم را بسیار ساده و قابل اعتماد می‌سازد.

(تصویر شماتیک پمپ روغن ژیروتور موتور دویتس 2012 که در قاب جلویی موتور قرار دارد)

۲. اصول کارکرد پمپ ژیروتور

1. مکش (Suction): با چرخش روتور داخلی (که توسط میل‌لنگ می‌چرخد)، روتور خارجی نیز با کمی اختلاف مرکزیت (Eccentricity) به گردش در می‌آید. در سمتی که دندانه‌های دو روتور از هم فاصله می‌گیرند، حجم فضا افزایش یافته و خلاء ایجاد می‌شود. این خلاء باعث مکش روغن از کارتر از طریق لوله و توری مکش (Pickup Tube) می‌شود.
2. انتقال (Transfer): روغن مکیده شده در فضاهای بین لوب‌های روتور داخلی و خارجی گیر می‌افتد.
3. تخلیه (Discharge): با ادامه چرخش، در سمت دیگر پمپ، دندانه‌های دو روتور به هم نزدیک شده و حجم فضا کاهش می‌یابد. این کاهش حجم، روغن را با فشار از مجرای خروجی به سمت فیلتر روغن و کانال‌های اصلی روغن موتور هدایت می‌کند.

۳. علائم خرابی یا ضعف پمپ روغن دویتس 2012

علائم خرابی این پمپ مشابه سایر پمپ‌هاست اما به دلیل حساسیت بیشتر موتورهای مدرن، باید جدی‌تر گرفته شوند:

1. فشار روغن پایین (Low Oil Pressure):

• در دور آرام و حالت گرم: این اولین و مهم‌ترین نشانه است. گیج فشار روغن در داخل کابین لودر ولوو L90E فشار پایین را نشان می‌دهد یا چراغ هشدار روشن می‌شود. فشار نرمال روغن در این موتورها در دور آرام و حالت گرم معمولاً نباید از حدود $1\text{ bar}$ (15 PSI) کمتر شود.
• افت فشار زیر بار: هنگامی که موتور زیر بار سنگین قرار می‌گیرد، اگر پمپ ضعیف باشد، فشار روغن ممکن است به جای افزایش، ثابت بماند یا حتی افت کند.

2. صدای غیرعادی از جلوی موتور: در موارد نادر خرابی مکانیکی (مانند شکستن روتورها)، ممکن است صدایی شبیه به “خرخر” یا “سایش” از ناحیه قاب جلویی موتور به گوش برسد.

3. افزایش دمای موتور: ضعف در جریان روغن، توانایی سیستم برای خنک کردن زیر پیستون‌ها (Piston Cooling Jets) را کاهش داده و می‌تواند منجر به گرم شدن بیش از حد موتور شود.

4. تاخیر در خاموش شدن چراغ روغن: اگر پس از استارت، چراغ روغن برای چند ثانیه روشن بماند، نشانه‌ای از ضعف در مکش اولیه پمپ یا مشکل در شیرهای نگهدارنده فشار است.

۴. دلایل اصلی خرابی و عیب‌یابی

• سایش روتورها و بدنه: این شایع‌ترین علت است. به مرور زمان و به خصوص با استفاده از روغن نامناسب یا تعویض دیرهنگام آن، ذرات ساینده باعث ایجاد خراش روی سطح روتورها و بدنه آلومینیومی قاب جلو می‌شوند. این خراش‌ها باعث افزایش فاصله مجاز (Clearance) و فرار روغن (نشتی داخلی) شده و بازده پمپ را به شدت کاهش می‌دهند.
• ورود آشغال: مکیده شدن یک ذره فلزی یا تکه‌ای از واشر سیلیکونی می‌تواند بین روتورها گیر کرده و باعث ایجاد خطوط عمیق یا حتی شکستن روتور شود.
• مشکل در شیر تنظیم فشار (Pressure Relief Valve): این شیر که معمولاً یک پیستون و فنر است، در مدار روغن قرار دارد. اگر فنر آن ضعیف شود یا پیستون در حالت باز گیر کند، فشار روغن بیش از حد به کارتر تخلیه شده و فشار کلی سیستم افت می‌کند.
• ایراد در لوله مکش (Pickup Tube): ترک خوردن لوله مکش یا خرابی اورینگ (O-Ring) آب‌بندی آن باعث می‌شود پمپ به جای روغن، هوا بمکد که منجر به افت شدید فشار و آسیب کاویتاسیون به پمپ می‌شود.

مراحل عیب‌یابی:

1. بررسی سطح و کیفیت روغن: اولین قدم همیشه چک کردن سطح روغن و اطمینان از مناسب بودن ویسکوزیته آن است.
2. اندازه‌گیری فشار روغن با گیج مکانیکی: هرگز فقط به گیج داخل کابین اکتفا نکنید. یک گیج مکانیکی دقیق را به پورت تست فشار روغن روی بلوک موتور متصل کرده و فشار را در دورهای مختلف (آرام و حداکثر) و در دمای کاری نرمال اندازه بگیرید و با مقادیر استاندارد کارخانه مقایسه کنید.
3. بازرسی کارتر و توری مکش: در صورت تایید فشار پایین، کارتر روغن را باز کنید. توری مکش را از نظر گرفتگی یا وجود ذرات فلزی (که نشانه خرابی بزرگتری در موتور است) بررسی کنید. همچنین لوله مکش و اورینگ آن را برای هرگونه ترک یا آسیب چک کنید.
4. بازرسی پمپ روغن: اگر مراحل بالا به نتیجه نرسید، باید قاب جلویی موتور باز شده و پمپ روغن (روتورها و بدنه) به صورت چشمی و با فیلر برای سایش بیش از حد بازرسی شود.

۵. نکات کلیدی تعویض و نگهداری

• تعویض به صورت مجموعه: در موتور دویتس 2012، معمولاً روتورهای داخلی و خارجی به عنوان یک کیت تعویض می‌شوند. اگر بدنه پمپ (که همان قاب جلویی موتور است) آسیب دیده یا دچار خراشیدگی عمیق باشد، باید کل قاب جلویی تعویض شود که هزینه‌بر است. تعمیر یا سنگ زدن این سطح توصیه نمی‌شود.
• اهمیت فوق‌العاده کیفیت قطعه: فقط و فقط از قطعات اصلی دویتس (Genuine Deutz) یا برندهای معتبر OEM (مانند Kolbenschmidt – KS) استفاده کنید. پمپ‌های متفرقه دقت ساخت لازم را نداشته و به سرعت فرسوده می‌شوند.
• بررسی شیر تنظیم فشار: هنگام تعویض پمپ، حتماً شیر تنظیم فشار را نیز باز کرده، تمیز نموده و از حرکت روان پیستون و سلامت فنر آن اطمینان حاصل کنید.
• نگهداری پیشگیرانه:
• استفاده از روغن موتور با کیفیت و گرید توصیه شده توسط ولوو/دویتس.
• تعویض به موقع روغن و فیلتر روغن. فیلتر روغن کثیف و مسدود شده می‌تواند باعث باز شدن شیر بای‌پس (Bypass) شده و روغن تصفیه نشده را وارد موتور کند که به پمپ و سایر اجزا آسیب می‌زند.
• گرم کردن صحیح موتور قبل از اعمال بار سنگین.

به طور خلاصه، اویل پمپ موتور دویتس 2012 در لودر ولوو L90E یک قطعه مدرن از نوع ژیروتور است که مستقیماً توسط میل‌لنگ به حرکت در می‌آید. ضعف آن معمولاً با افت فشار روغن در دور آرام و حالت گرم مشخص می‌شود و علت اصلی آن سایش داخلی به دلیل استهلاک طبیعی یا نگهداری ضعیف است. به دلیل نقش حیاتی این قطعه، در صورت تایید خرابی، باید بدون درنگ و با استفاده از قطعات اصلی تعویض گردد.