مجموعه قطعات اصلی و حیاتی برای بازسازی یا تعمیر اساسی (Overhaul) موتورهای قدرتمند و محبوب دویتس سری 913 (Deutz 913 Series) اشاره دارد. این سری شامل مدل‌های معروفی مانند F4L913, F6L913, BF6L913 و BF6L913C می‌شود که به صورت هوا-خنک (Air-Cooled) و بعضاً توربوشارژ و اینترکولردار هستند.

مجموعه “بوش، پیستون، رینگ” که به آن “کیت سیلندر” (Cylinder Kit) نیز گفته می‌شود، قلب تپنده هر سیلندر موتور است. در ادامه، تحلیل کامل و جامعی از هر یک از این قطعات برای موتور دویتس 913 ارائه می‌شود.بوش پیستون رینگ موتور دویتس 913

تحلیل جامع کیت سیلندر (بوش، پیستون، رینگ) موتور دویتس 913

این سه قطعه به صورت یک مجموعه هماهنگ با هم کار می‌کنند تا فرآیند احتراق را ممکن ساخته و انرژی حاصل از آن را به میل‌لنگ منتقل کنند. به همین دلیل، همیشه توصیه می‌شود که این سه قطعه به صورت یک کیت کامل و از یک برند معتبر تعویض شوند.

۱. بوش سیلندر (Cylinder Liner / Sleeve)

موتورهای دویتس سری 912 و 913 به دلیل ساختار هوا-خنک، دارای سیلندرهای مجزا و قابل تعویض هستند. این یک مزیت بزرگ در تعمیرات است، زیرا در صورت خرابی یک سیلندر، نیازی به تراشکاری کل بلوک موتور نیست و فقط سیلندر معیوب تعویض می‌شود.

• نوع بوش: در این موتورها از بوش خشک (Dry Liner) استفاده می‌شود. این بوش‌ها مستقیماً با مایع خنک‌کننده در تماس نیستند.
• ساختار ظاهری:
• بدنه اصلی: یک استوانه از جنس چدن آلیاژی بسیار مقاوم در برابر سایش و حرارت.
• پره‌های خنک‌کننده (Cooling Fins): مشخصه اصلی موتورهای هوا-خنک. این پره‌ها در سطح خارجی بوش ریخته‌گری شده‌اند تا سطح تماس با هوا را به حداکثر برسانند و حرارت را به جریانی که توسط فن دمیده می‌شود، منتقل کنند.
• سطح داخلی: سطح داخلی بوش با دقت بسیار بالا سنگ خورده (Honed) و دارای شیارهای متقاطع بسیار ریزی به نام Hatching است. این شیارها برای نگهداری یک لایه نازک روغن جهت روانکاری رینگ‌ها و کاهش سایش ضروری هستند.
• وظیفه:

1. ایجاد یک محفظه احتراق کاملاً آب‌بند به همراه پیستون و سرسیلندر.
2. هدایت حرکت خطی و عمودی پیستون.
3. انتقال حرارت بالای ناشی از احتراق به هوای اطراف.

• نکات مهم:
• اورینگ‌های آب‌بندی: در قسمت پایینی بوش که داخل بلوک موتور قرار می‌گیرد، اورینگ‌های لاستیکی (معمولاً سبز رنگ و از جنس وایتون) برای جلوگیری از نشت روغن از کارتل به بیرون استفاده می‌شود.
• قطر داخلی (Bore): موتورهای سری 913 دارای قطر سیلندر $102$ میلی‌متر هستند. این مشخصه استاندارد آن‌هاست.

۲. پیستون (Piston)

پیستون قطعه‌ای است که مستقیماً نیروی حاصل از انفجار سوخت و هوا را تحمل کرده و آن را از طریق گژن‌پین (Piston Pin) به شاتون منتقل می‌کند.

• جنس: معمولاً از آلیاژهای آلومینیوم-سیلیکون ساخته می‌شود که سبک بوده و ضریب انبساط حرارتی مناسبی دارند.
• ساختار در دویتس 913:
• تاج پیستون (Piston Crown): قسمت بالایی پیستون است. در موتورهای 913 (که تزریق مستقیم هستند)، روی تاج پیستون یک محفظه احتراق کاسه‌ای شکل (Combustion Bowl) وجود دارد. شکل این کاسه برای ایجاد چرخش (Swirl) در هوای فشرده شده و مخلوط شدن بهینه با سوخت پاشیده شده، طراحی شده است.
• شیار رینگ‌ها (Ring Grooves): روی بدنه پیستون، شیارهایی برای قرارگیری رینگ‌های کمپرسی و روغنی تعبیه شده است. در موتورهای 913، معمولاً شیار رینگ کمپرسی اول با یک حلقه فولادی ضد سایش (Alfin Insert) تقویت شده است تا در برابر حرارت و فشار بالای این ناحیه مقاومت کند.
• دامنه پیستون (Piston Skirt): قسمت پایینی پیستون که وظیفه هدایت پیستون در داخل بوش را بر عهده دارد.
• محل گژن‌پین (Pin Boss): سوراخی که گژن‌پین از داخل آن عبور کرده و اتصال بین پیستون و شاتون را برقرار می‌کند.
• تفاوت پیستون در مدل‌های مختلف 913:
• موتور اتمسفریک (F6L913): پیستون استاندارد با محفظه احتراق مشخص.
• موتور توربوشارژ (BF6L913): این پیستون‌ها به دلیل تحمل فشار و حرارت بالاتر، معمولاً دارای طراحی مقاوم‌تر و گاهی اوقات مجهز به کانال خنک‌کاری روغن (Oil Cooling Gallery) در داخل تاج هستند. در این حالت، یک نازل در بلوک موتور، روغن را به زیر پیستون پاشیده و آن را خنک می‌کند (Piston Cooling Jet).

۳. رینگ‌های پیستون (Piston Rings)

رینگ‌ها حلقه‌های فلزی فنری هستند که در شیارهای پیستون قرار می‌گیرند و وظایف حیاتی آب‌بندی را انجام می‌دهند. یک کیت رینگ برای هر پیستون موتور 913 معمولاً شامل ۳ رینگ است:

1. رینگ کمپرسی اول (Top Compression Ring):

• وظیفه: تحمل بیشترین فشار و حرارت و جلوگیری از فرار کمپرس از محفظه احتراق به سمت کارتل.
• شکل: معمولاً دارای مقطع بشکه‌ای (Barrel-faced) یا مستطیلی است و سطح آن با پوشش‌هایی مانند کروم یا مولیبدن برای مقاومت در برابر سایش پوشانده می‌شود.

2. رینگ کمپرسی دوم (Second Compression Ring):

• وظیفه: کمک به رینگ اول در آب‌بندی فشار و همچنین پاک کردن روغن اضافی از دیواره سیلندر.
• شکل: معمولاً دارای مقطع مخروطی (Taper-faced) یا پله‌دار (Napier) است که به آن خاصیت روغن‌روبی می‌دهد.

3. رینگ روغن (Oil Control Ring):

• وظیفه: کنترل و مدیریت لایه روغن روی دیواره بوش. این رینگ روغن اضافی را از دیواره پاک کرده و از طریق سوراخ‌های پشت شیار رینگ و داخل پیستون به کارتل بازمی‌گرداند تا از ورود روغن به محفظه احتراق و روغن‌سوزی جلوگیری کند.
• شکل: معمولاً به صورت یکپارچه با فنر انبساطی در پشت آن (Slotted with expander spring) یا به صورت سه تکه (فولادی) طراحی می‌شود.

علائم خرابی و نیاز به تعویض کیت سیلندر

• دود آبی از اگزوز: واضح‌ترین نشانه روغن‌سوزی است که به دلیل فرسودگی رینگ روغن یا گشاد شدن بوش (افزایش فاصله بین پیستون و بوش) رخ می‌دهد.
• کم شدن توان و کشش موتور: ناشی از افت فشار کمپرس به دلیل فرسودگی رینگ‌های کمپرسی یا خط و خش برداشتن دیواره بوش.
• افزایش کمپرس داخل کارتل (Blow-by): اگر هنگام کار موتور، دود یا بخار زیادی از درِ ورودی روغن یا لوله بخار روغن خارج شود، نشانه فرار کمپرس از کنار رینگ‌ها به داخل کارتل است.بوش پیستون رینگ موتور دویتس 913
• مصرف بیش از حد روغن: نیاز مداوم به اضافه کردن روغن به موتور.
• صدای غیرعادی: صدای “چق چق” یا ضربه ضعیف پیستون (Piston Slap) در حالت سرد که ناشی از لقی بیش از حد پیستون در سیلندر است.

نکات کلیدی هنگام تعویض

• خرید کیت کامل: همیشه بوش، پیستون و رینگ را به صورت یک کیت کامل و از یک برند معتبر (مانند Mahle, Kolbenschmidt (KS), Goetze) تهیه کنید. این قطعات از نظر ابعادی و آلیاژی کاملاً با هم هماهنگ هستند.
• دهانه رینگ (Ring End Gap): قبل از جا زدن رینگ‌ها روی پیستون، باید هر رینگ را به تنهایی داخل بوش جدید قرار داده و فاصله بین دو سر آن را با فیلر اندازه‌گیری کرد. این فاصله باید در محدوده مجاز کارخانه باشد تا پس از گرم شدن، دو سر رینگ به هم نچسبد.
• تمیزکاری: تمیز بودن تمام قطعات و محل نصب آن‌ها در بلوک موتور حیاتی است.
• استفاده از ابزار مخصوص: برای جا زدن رینگ‌ها روی پیستون از رینگ‌جمع‌کن و برای وارد کردن پیستون داخل بوش از رینگ‌فشرت‌کن استفاده کنید تا از شکستن رینگ‌ها جلوگیری شود.
• رعایت گشتاورها: پیچ‌های شاتون و سرسیلندر باید حتماً با ترکمتر و طبق مقادیر و مراحل اعلام شده توسط دویتس سفت شوند.